“Fizika” ta’lim yo’nalishi bo’yicha bakalavr darajasini olish uchun Muqimova Nigora G’aybullo qizi

2.2. Buxoro viloyati sharoitida quyosh issiq suv ta`minoti tizimini samaradorligi.

Aholining turmush darajasining ortishi bilan issiq suv ta`minotiga bo`lgan talabi kundan kunga ortib bormoqda.Energiya manbalari tannarxining ortishi Quyosh energiyasidan issiq suv ta`minotida foydalanishning iqtisodiy va ijtimoiy ahamiyati yanada ortib bormoqda.
Buxoro viloyati(φ=39<sup>0</sup> 43<sup>΄</sup>) issiq suv ta`minotida Quyosh energiyasidan keng foydalanish uchun qulaygina radiatsion iqlim sharoitiga ega. Quyosh energiyasidan xo`jalik va koorxonalar ehtiyoji uchun issiq suv ta`minotida amaliy foydalanish samaradorligi quyidagi asosiy printsiplarga tayanadi:

1. 
   Uning qo`llanilish mohiyati, konstruktiv, qurilish va arxitektorlik o`ziga xosligini hisobga olgan holda aniq ob`ektga bog’langanligi.
   
2. 
   Radiatsion-iqlim va geografik sharoitlarni, issiqlik yuklamasining o`ziga xosligi.
   
3. 
   Iqtisodiy va texnik imkoniyatlar darajasi, boshqa tur energiya manbalarining mavjudligi.
   
4. 
   Mukammallashgan, almashtiruvchi issiqlik ta`minot tizimini qo`llanish imkoniyatlari.
   
5. 
   Milliy va mahalliy urf-odatlar, sotsial turmush sharoiti.
   

Quyosh issiq suv ta`minoti tizimi 1 konturli, yoki ikki konturli, tabiiy tsirkulyatsiyali, hamda majburiy tsirkulyatsiyali tizimlarga bo`linadi.
SHaxsiy uy xo`jaligi uchun Buxoro viloyati sharoitida Quyosh issiq suv ta`minoti tizimini samaradorligini qarab chiqaylik.
QSQ ning issiqlik yuklamasini birta kishi boshiga xo`jalik ehtiyoji uchun istemol qilinadigan issiq suv miqdori belgilaydi. QSQ ning issiqlik yuklamasi quyidagi munosabatdan aniqlanadi:

Bunda  Birta odam uchun sutkalik issiq suv sarfi, litr/(odam.sutka);
 -suvning solishtirma issiqlik sig’imi, ;
 1 kg/litr- suvning zichligi, kg/m³;
 uyda yashovchilar soni;
 issiq va sovuq suv haroratlari, ⁰C;
 - isitish davridagi kunlar soni.
Gigienik talablarga ko`ra birta kishi uchun sutkalik o`rtacha issiq suv istemoli  = 60...100 l/ (kishi.sut) ni tashkil qiladi, issiq suvning minimal harorati  = 60 ⁰ C ga teng.
Quyosh kollektori(QK) sirtiga tushadigan Quyosh radiatsiyasi intensivligi quyidagi munosabatdan aniqlanadi:

Bunda S va D gorizontal sirtga tushadigan to`g’ri va sochilgan quyosh radiatsiyasi, J/m<sup>2</sup>;
 - QK ning to`g’ri va sochilgan quyosh radiatsiyasi uchun holat koeffitsientlari.
Janubga qaratib yo`naltirilgan yil davomida ishlaydigan Quyosh kollektorining gorizontga nisbatan qiyalik burchagi α joyning geografik kengligi φ ga teng, yozgi davrda – α = φ- 15<sup>0</sup>, qishgi davrda esa – α = φ+ 15<sup>0</sup>. α =φ ≈ 39<sup>0</sup>43΄ deb qabul qilamiz.
To`g’ri quyosh radiatsiyasi uchun holat koeffitsienti quyidagi tenglamadan aniqlanadi:


Bunda  - quyoshning ohish burchagi, grad;
 -quyoshning gorizontal sirtga botishining soat burchagi,grad;
 - quyoshning janubga yo`naltirilgan qiya sirtga botishining soat burchagi,grad.
Sochilgan quyosh radiatsiyasi uchun holat koeffitsienti quyidagi tenglamadan aniqlanadi:

Yutilgan quyosh radiatsiyasining keltirilgan intensivligi quyidagi tenglamadan aniqlanadi:

Bunda  – QK ning to`g’ri va sochilgan quyosh radiatsiyasi uchun keltirilgan optik xarakteristikalar.
Birta shisha qavatli QK uchun  ;
Ikkita shisha qavatli QK uchun  .
QK ning nur yutish yuzasi quyidagi munosabatdan aniqlanadi:

Bunda  Birta odam uchun sutkalik issiq suv sarfi, litr/(odam.sutka);
 - Quyosh qurilmasi 1m² sirtining bir soatdagi ishlab chiqaruvchanligi, kg\m²;

1. 
   Quyosh qurilmasi ishlashining hisoblash vaqti.
   

Quyosh qurilmasining bir soatda ishlab chiqaruvchanligi quyidagi formuladan aniqlanadi:

Bunda  - Quyosh kollektori isisqlik yo`qotishining keltirilgan koeffitsienti, Vt/(m² K);
 -har bir soatdagi muvozanatli harorat, ⁰C ;
 - Quyosh kollektoriga kirish va chiqishdagi suvning harorati ⁰C.
Bir qavat shishali quyosh kollektori uchun  , ikki qavatli uchun  .
Ikki konturli QK da kolektorga kirish va chiqishdagi suv harorati quyidagi munosabatdan topiladi:
 Bunda  - vodoprovod tarmog’idagi suvning harorati ; QK dan chiqishdagi suvning harorati quyidagi munosabatdan aniqlanadi:  bunda  - talab qilinadigan issiq suv harorati.
Har bir soatdagi muvozanatli harorat quyidagi munosabatdan aniqlanadi:

Bunda  - yutilgan quyosh radiatsiyasining keltirilgan intensivligi, vt\m²;  - tashqi havo harorati, ^0 .

Quyosh kollektorining almashtiruvchi nur yutuvchi sirti quyidagi formuladan aniqlanadi:

Bunda  – QSQ qurilmasining FIK.
QSQ qurilmasining FIK quyidagi formuladan aniqlanadi:

Bunda  – QK ning keltirilgan optik xarakteristikasi,  – havoning har kungi o`rtacha harorati, <sup>0</sup> .
QK ning keltirilgan optik xarakteristikasi bir qavat shisha qatlamli QK uchun  ikki qavat shisha qatlamli QK uchun  .
Suvni qizdirish uchun kerak bo`ladigan yoqilg’i sarfi quyidagi munosabatdan aniqlanadi:

Bunda  gazsimorn yoqilg’ining past yonish issiqligi, kJ/m³;  - isitish qozoni FIK.
Hisoblashlar  MJ/m³ bo`lgan yoqilg’i va isitish qozonining FIK  teng bo`lgan hol uchun o`tkazildi.
Keltirilgan metodika bo`yicha issiq suv ta`minoti uchun qo`llaniladigan quyosh qurilmasining ishlab chiqaruvchanligini hisoblaylik. Hisoblashlarning ko`rsatishicha yuzasi  va  quyosh kolektorlarida issiq suv iste`moli me`yorlari  va  bo`lganda yozgi davrda almashtirish koeffitsienti f=1 ga teng bo`ladi, 1 jadval.
Issiqlik jamlagich bak hajmi quyidagi munosabatdan aniqlanadi6