Fizika o‘qitishning ahamiyati va uning

Darslik (kitob) bilan mustaqil ishlash.

Darslik o‘quvchilar tomonidan fan asoslarini egallashlaridagi asosiy vositadir.

O‘rta maktabda o‘qish davrida o‘quvchilar kitob bilan ishlaganda quyidagi ko‘nikma va malakaga ega bo‘lib chiqishlari lozim:

1. 
   hodisalarning asosiy belgilarini, qonunlarning mohiyatini ajrata olishlari;
   
2. 
   rasm, chizma va grafiklardan foydalana olishlari;
   

4. 
   o'qiganlarining rejalarini tuza olishlari;
   

4. 
   o‘qiganlarini o‘z tillari bilan mantiqan ketm'a-ket va boshqa materiallar bilan to‘ldirilgan holda bayon qila olishlari;
   
5. 
   mustaqil ravishda formulaning matematik kelib chiqishini tushuna olishlari;
   
6. 
   mundarija, nom va ism ko‘rsatkichlaridan foydalana olishlari;
   
7. 
   katalog bilan ishlay olishlari va bibliografiya tuza olishlari lozim.
   

Kitob bilan va yordamchi adabiyotlar bilan ishlash bir necha bosqichda amalga oshiriladi.

Birinchi bosqichning vazifasi o‘quvchilarda kitob bilan ishlashning boshlang‘ich ko‘nikma va malakasini hosil qilishdan iborat. Bunda o‘quvchilarga sodda matnlar berilib o‘quvchilar uni o‘qib, o‘qituvchi oldindan qo‘ygan savollarga javob topadilar.

Ikkinchi bosqichda murakkabroq masala qo‘yilib, o‘quvchilar oldindan tayyorlab qo‘yilgan, bir turdagi ko‘pgina matnlarga oid bo‘lgan umumlashtiruvchi rejalar asosida matn dagi asosiy fikrlarni ajratadilar. Hodisa, fizik kattalik va qonunlarning umumlashgan rejalari quyidagichadir.

Fizik hodisani o‘rganish rejasi

1. 
   Hodisaning belgilari, uning ta'rifi.
   

1. 
   Hodisaning sodir bo‘lish va kuzatish sharoiti.
   

2. 
   Hodisani hozirgi zamon tasawurlari asosida tushuntirish.
   
3. 
   Hodisaning boshqa hodisalar bilan bog‘lanishi.
   
4. 
   Hodisaning amalda qo‘llanishi.
   

Fizik kattaliklarni o'rganish rejasi

1. 
   Berilgan fizik kattalik ifodalaydigan xossa.
   

1. 
   Kattalikning boshqa kattaliklar bilan bog‘lanishini ifodalovchi formula.
   
2. 
   Kattalikning ta’rifi.
   

2. 
   O‘lchov birligi.
   
3. 
   O‘lchash usullari.
   

Fizik qonunlami o‘rganish rejasi

1. 
   Berilgan qonun qanday kattaliklar orasidagi bog‘lanishni ifodalashi.
   
2. 
   Uning ta’riflanishi.
   

1. 
   Qonunni tasdiqlovchi tajribalar va eksperimental faktlar.
   

3. 
   Qonunni hozirgi zamon ilmiy nazariyalar asosida tushuntirish.
   
4. 
   Qonunning amalda qo‘llanilishiga misollar.
   

Uchinchi bosqichda o‘quvchilar tomonidan matn turini aniqlash mahorati mustahkamlanadi. Bunda o‘quvchilar matndagi asosiylarni aniqlab aytib berish rejasini tuzadi. Ularning nutq madaniyatlari ham o'sadi.

To‘rtinchi bosqichda o‘quvchilarning aralash matnlar bilan ishlash mahorati shakllanib boradi. Masalan, hodisa va uni xarakterlovchi kattaliklar, asboblarning tuzilishi va ishlatilishi.

Beshinchi va oltinchi bosqichlarda o‘quvchilar mustaqil ravishda konferensiyalarga ma’ruzalar tayyorlaydilar, referatlar yozadilar.

Mustaqil ishlash qanday bo‘lishidan qat’i nazar uning natijasi doim tekshirilishi va muhokama qilib borilishi lozim. So‘rash individual, frontal, masala yechishda, tajriba o‘tkazishda amalga oshirilishi mumkin.

O‘qituvchi o'quvchiiarning kitob bilan ishlashini tashkil qilgan holda yangi materialni o‘rganish strukturasining bir necha variantlarini ko‘rib chiqadi. Darslik yangi axborot manbai bo‘lib xizmat qiladi. Darslik bilan ishlash asosiy o‘rinni egallab, darsda o‘quvchilar faoliyatini qanday tashkil qilishga bog'liq bo'ladi. Bir misoi ko'rib chiqaylik.

Dars mavzusi «Elastiklik kuchi»

O‘qituvchi avval o‘quvchilar oldiga bu darsda hal qilinishi lozim bo‘lgan muammoni qo‘yadi, so‘ngra ularni ishga jalb qiladi va darslikdagi materialdan foydalanish kerakligini ta’kidlaydi. Umumlashtirib qo'yilgan vazifani hal qilish yo‘llarini tahlil qiladi. Bir vaqtning o‘zida materialning asosiy masalalarini ko‘rsatib o‘tadi.

Dars vazifasini ilgari surish

Quyidagi hodisalarni so‘zlab beramiz: Stol ustida yotgan kitob, yerning tortish kuchiga qaramay undan tushib ketmaydi. Ma’lumki, stolni biroz qiya holatga keltirsak ham kitob sirpanib tushib ketmaydi. Bunday faktlarni har qadamda uchratamiz va bolalikdan ularga ko‘nikib qolganmiz.

Bu hodisalarning sababi nimada? Bu savol oddiy emas. Avval bu holatlarda namoyon bo‘ladigan kuchlarning umumiysini qidiramiz.

O‘quvchilarni qo‘yilgan vazifani hal
qilishga kirishtirish

O‘quvchilarga darslikdan «Tabiatda kuchlar» bobining kirish qismini o‘qib chiqib, qo‘yilgan savolga javob topish taklif qilinadi. Darslikdagi matnda to‘g‘ridan-to‘g‘ri javob yo‘q. U yerda «Elektromagnit kuchlar» tushunchasi yoritiladi va elastiklik kuchi haqida bilirn beriladi. Ammo elastiklik kuchining paydo bo‘lish sababining yoritilishi dars boshlanishida qo‘yilgan savolga javob berish imkonini beradi.

O ‘qituvchining umumlashtirishi

O‘qituvchi ko‘rib chiqilgan material tahlilini suhbat uslubi bilan olib boradi. Suhbat ko‘rib chiqilgan matn rejasi bo‘yicha olib boriladi.

1. 
   «Elektromagnit kuchlar» atamasining yoritilishi:
   

1. 
   Qanday kuchlar elektrik kuchlar deyiladi? (bu kuchlar ta’sirini namoyon qiluvchi belgilar; bu kuchlarning yuzaga kelish sharti: bu kuchlar kattaligining nimaga bog‘liqligi).
   

1. 
   Harakatdagi elektr zaryadlari tinch holatdagi elektr zaryadlariga nisbatan qanday xususiyatlarga ega?
   

d) Elektromagnit kuchlar deganda nima tushuniladi?

1. 
   Elektromagnit kuchlarning yuzaga kelish sababi, ya'ni ularning tabiati:
   

1. 
   Qanday holatda jism elektr jihatdan neytral bo‘ladi?
   

1. 
   Atomlararo o‘zaro ta’sir kuchini yuzaga keltiruvchi tashqi sabablar.
   

Qo‘yilgan vazifaning o‘qituvchi
tomonidan bajarilishi

Elastiklik kuchining xarakterli tomonlarining yoritilishi:

1. 
   Elastiklik kuchining tabiati: (O‘quvchilar rejaga asosan elastiklik kuchi tabiatiga ko‘ra elektr kuchlari ekanligini asoslaydilar.)
   

1. 
   Kuchning asosiy belgilari va uni aniqlash:
   

• 
  uning hosil bo‘lishini xarakterlovchi hodisa;
  
• 
  kuchning yo‘nalishi;
  
• 
  kuch qo‘yilgan nuqta.
  

O‘quvchilar o‘qigan materialni o‘qituvchi umumlashtirib, o‘quvchilar e’tiborini elastiklik kuchini matnda ko‘rsatilgandek aniqlashga qaratadi va elastiklik kuchining umumiy belgilari bilan solishtirgan holda ta’kidlaydi.

d) Deformatsiyalanuvchi jismlar,jismlar qismlarining o‘zaro ta'sirining xarakteristikasi sifatida:

• 
  jismlarning deformatsiyalanishiga olib keluvchi o‘zaro ta’sir hodisalari;
  
• 
  deformatsiya sababi; deformatsiyajism qismlarining bir- biriga nisbatan harakati jarayoni;
  
• 
  deformatsiya oqibatlari; uning natijasi — elastiklik kuchi;
  
• 
  deformatsiyaning yuzaga kelish sharti;
  

e) Deformatsiyani xarakterlovchi kattaliklarning o‘zaro aloqasi:

• 
  deformatsiyaning qattiqlikka va ko‘chish vektorining moduliga bog‘liqligining tajribada tasdiqlanishi;
  

— Guk qonuni (deformatsiyani xarakterlovchi kattaliklarning miqdoriy bog‘lanishi).

Dars boshlanishida qo‘yilgan muammoning yechilishi

Bu vazifani yechish uchun dars boshida keltirilgan misollarda qanday o‘zaro ta’sirlar borligini aniqlab olamiz, bu o‘zaro ta’sirlar nimaga olib keladi; qaysi misollarda elastiklik kuchi namoyon bo'lishini aniqlaymiz.

Darslikda bayon qilingan materialning o'qituvchi tomonidan tahlil qilinishi o‘quvchilarga matnning mazmunini anglashga va elektromagnit kuchlar haqidagi axborotni o‘zlashtirishga yordam beradi. Kuch haqidagi umumlashtirilgan bilim asosida o‘qituvchi uning konkret turi — elastiklik kuchini ko‘rib chiqadi.