Физика-математика фанлари

Физика-математика фанлари | Физико-математические науки | Physical and mathematical Sciences

 

           

№1 | 2021

 

 

7 

 

investor. Moliyaviy operatsiya bir nechta natija (oqibat)larga ega bo`lishi mumkin bo`lsa, u tavakkal 

hisoblanadi. 

1-misol.

  Oqibatlar  to`plami  qaror  qabul  qiluvchining  oladigan  daromadini  tavsiflovchi 

faqatgina ikkita muqobil 

A

, 

B

 natijalardan iborat uchta operatsiyani ko`rib chiqamiz. 

 

A 

B 

O

1

 

-5 

25 

O

2

 

-10 

50 

O

3

 

15 

20 

Uchala operatsiya ham tavakkalli. Birinchi va ikkinchi operatsiyalar tavakkalli ekanligi aniq, 

chunki  har  bir  operatsiya  natijasida  yo`qotishlar kuzatilishi  mumkin.  Ammo  nima  uchun  uchinchi 

operatsiyani  tavakalli  deyish  kerak,  chunki  u  faqat  ijobiy  natija  beradi?  Bu  holni  alohida 

tushuntiramiz.  Uchinchi  operatsiyaning  mumkin bo`lgan  natijalarini  hisobga  olgan  holda  20  birlik 

miqdorida daromad olish mumkinligi ko`rinadi, shuning uchun 15 birlikda daromad olish imkoniyati 

qaror qabul qiluvchi uchun omadsiz deb hisoblanadi, chunki 5 birlik daromad kam olish tavakkali 

mavjud. 

Moliyaviy operatsiyani o`tkazish masalasini ko`rib chiqaylik, bu operatsiya qanday tugashi 

aniq emas. Shu sababdan bir nechta mumkin bo`lgan yechimlar va ularning oqibatlarini tahlil qilamiz. 

Shunday qilib, biz noaniqlik sharoitida qarorlarni (shu jumladan moliyaviy) qabul qilishning quyidagi 

umumiy  sxemasiga  kelamiz.  Qaror  qabul  qiluvchi  bir  nechta  mumkin  bo`lgan  qarorlarni  ko`rib 

chiqadi: 

i = 1

, 

…

, 

m

. Vaziyat noaniq, faqat 

j = 1

, 

…

, 

n

 variantlardan biri borligi aniq. Agar 

i

-inchi 

qaror  qabul  qilinsa  va 

j

-inchi  vaziyat  yuzaga  kelgan  bo`lsa,  u  holda  qaror  qabul  qiluvchi 

boshchiligidagi  firma 

q

  foydani  oladi. 

Q = q

  matrisa  natijalar  (mumkin  bo`lgan  yechimlar) 

matritsasi deb ataladi. Qaror qabul qiluvchi qanday qaror qabul qilishi kerak? Ushbu noaniq vaziyatda 

faqat  bir  nechta  dastlabki  tavsiyalar  berilishi  mumkin.  Ular  qaror  qabul  qiluvchi  tomonidan  qabul 

qilinishi shart emas. Ko`p narsa, masalan, uning tavakkal qilishga moyilligiga bog`liq bo`ladi. Ammo 

ushbu sxemada tavakkalni qanday baholash mumkin? 

Faraz qilaylik, 

i

-inchi qaror olib keladigan tavakkalni baholash talab etilsin. Haqiqiy vaziyat 

ma’lum bo`lmasin. Ammo haqiqiy vaziyat ma’lum bo`lganida edi, eng yaxshi qaror, ya’ni eng ko`p 

foyda keltiradigan qaror tanlanilgan bo`lardi. Agar 

j

-inchi vaziyat yuzaga kelgan bo`lsa, unda 

q =

max q

 foyda beradigan qaror qabul qilinadi. Demak, 

i

-qarorni qabul qilinganda, 

q

 ni emas, balki 

q

 ni olib tavakkal qilanadi. Bunda qarorning qabul qilinishi tavakkali 

r = q − q

 ga teng bo`ladi. 

Hosil qilingan 

R = r

 matrisa tavakkal matrissasi deyiladi. Quyidagi misolni ko`raylik.