Физика-математика фанлари

Физика-математика фанлари | Физико-математические науки | Physical and mathematical Sciences

 

           

№1 | 2021

 

 

6 

 

“Tavakkallar  menejeri”  mavqei  ko`proq  moliya  sektori  bilan  bog`liq  (banklar,  sug`urta  va 

lizing  kompaniyalari,  investitsiya  va  pensiya  fondlari  va  boshqalar).  Moliyaviy  kompaniyalardagi 

moliyaviy mahsulotlar va biznes-jarayonlarning ma’lum bir xilligi tufayli ular bir xil tavakkallarni 

boshqarish  bilan  bog`liq  faoliyatning  tipik  segmentlarini  ajratishni  boshladilar.  Bunday  yo`nalish 

uchun mas’ul bo`lgan mutaxassisning lavozimi “tavakkal menejer” deb nomlanadi. Masalan, tijorat 

banklari turli xil biznes yo`nalishlarida (korporativ, kichik va o`rta biznes, chakana savdo, investitsiya 

va boshqalar) kredit, operatsion va moliyaviy xatarlarni boshqaradigan xatarlar menejerlariga talabga 

ega. 

Ushbu  mutaxassislar  qanchalik  ko`p  qirrali?  Bank  va  moliyaviy  xizmatlar  bozorida  –  juda 

ham muhim. Shunday qilib, universal tijorat banki yoki sug`urta kompaniyasida yetarlicha uzoq (uch 

yildan  ortiq)  ishlagan  tavakkal  menejeri  kelajakda  juda  ko`p  qiyinchiliklarsiz  o`z  bilimlari  va 

vositalarini shunga o`xshash har qanday muassasada qo`llay oladi. Ammo real sektorning tarmoqlari 

bir-biridan ancha farq qiladi: qishloq xo`jaligi korxonalarida tajribaga ega bo`lgan tavakkal menejeri 

tezda metallurgiya yoki neftni qayta ishlash sohasida muvaffaqiyat qozonishi oson emas. Natijada, 

tavakkal  menejerining  kasbiy  mahorati  sanoatning  o`ziga  xos  xususiyatlari:  mahsulotlar,  biznes 

jarayonlari va ma’lum bozorning o`ziga xos xususiyatlari haqidagi bilimlari bilan sezilarli darajada 

cheklanadi. Ushbu holat asosan lavozimga qo`yiladigan asosiy talablarni belgilaydi:  

1. Biznes jarayonlari va kompaniyaning o`ziga xos xususiyatlarini bilish.  

2. Kompaniya faoliyat yuritayotgan bozorning xususiyatlarini tushunish, vaziyatni tahlil qilish 

qobiliyati. 

3. Ushbu bozorda tavakkallarni boshqarish vositalariga egalik qilish. 

4.  Shartnomalarni  tuzishda  tavakkallarning  o`ziga  xos  xususiyatlarini  tushunish  va 

keyinchalik  ularning  bajarilishini  nazorat  qilish.  Tavakkallarni  boshqarish  bo`yicha  menejer  (yoki 

tegishli bo`linma) har doim to`g`ridan-to`g`ri direktorlar kengashi raisiga bo`ysunadi. 

Tavakkallarni  boshqarish  sohasidagi  mutaxassis  odatda  quyidagi  yo`nalishlarda  amaliy 

bilimlarga  ega  bo`lishi  kutiladi:  matematik  va  statistik  tahlil;  axborot  tizimlari  va  texnologiyalari; 

huquqshunoslik; tavakkallarni boshqarish kerak bo`lgan mavzu sohasi. 

Tavakkal-menejerning kasbi bizning mamlakatimiz uchun juda yangi, shuning uchun mehnat 

bozori malakali kadrlar yetishmasligini boshdan kechirmoqda va O`zbekistonda ushbu sohada ishlash 

uchun  mutaxassislarni  tayyorlaydigan  o`quv  muassasalari  kam.  Bugungi  kunga  qadar  oliy  ta’lim 

muassasalarida  o`qitishning  bunday  sohasi  mavjud  emas.  Yaqin  vaqtgacha  tavakkal  menejerlari 

quyidagilar edi: tajribali menejerlar – faoliyatning asosiy jihatlarini mukammal tushunadigan biznes 

bo`linmalaridan; o`zlarining qurol-yarog`ida tavakkallarni boshqarish bo`yicha statistik va matematik 

tahlil  apparatlariga  ega  bo`lgan,  matematik  va  texnik  mutaxassisliklar  ta’lim  muassasalari 

bitiruvchilari, biznesni boshqarish xususiyatlarini so`zma-so`z “uchib ketishda” o`zlashtirishgan. 

Xulosa qilib shuni ta’kidlashni lozimki, “tavakkal menejeri” kasbining yagona ta’rifi mavjud 

emas.  Tavakkallar  har  doim  biznesga  xosdir.  Darhaqiqat,  foyda  –  tavakkalni  boshqarish  uchun 

mukofot – bu tadbirkor uchun asosiy turtki. Bundan tashqari, tavakkallarning o`ziga xosligi har doim 

biznesning o`ziga xos xususiyatlari bilan belgilanadi. So`nggi paytlarda menejment tobora ko`proq 

matematik apparat bilan qurollanib bormoqda. 

Eslatib  o`tamiz,  moliyaviy  operatsiya  deganda,  boshlang`ich  va  yakuniy  holatlari  pul 

qiymatiga ega, maqsadi daromadni, ya’ni yakuniy va dastlabki hisob-kitoblar orasidagi farqni (yoki 

shunga o`xshash boshqa ko`rsatkichni) maksimal darajaga ko`tarish bo`lgan operatsiya tushuniladi. 

Deyarli har doim moliyaviy operatsiyalar noaniqlik sharoitida amalga oshiriladi va shuning uchun 

ularning  natijalarini  oldindan  aytib  bo`lmaydi.  Shuning  uchun  moliyaviy  operatsiyalar  tavakkalli 

hisoblanadi: ular amalga oshirilganda foyda ham, zarar ham ko`rish mumkin (yoki ushbu operatsiyani 

amalga oshirganlar umid qilganiga nisbatan unchalik katta bo`lmagan foyda ko`radilar). Operatsiyani 

olib  boruvchi  shaxs  qaror  qabul  qiluvchi  deb  ataladi.  Tabiiyki,  qaror  qabul  qiluvchi  operatsiya 

muvaffaqiyatli  bo`lishidan  manfaatdor  va  u  uchun  javobgardir  (ba’zan  faqat  o`zi  uchun).  Ko`p 

hollarda  qaror  qabul  qiluvchi  –  bu  bankka  pul  mablag`larini,  qandaydir  moliyaviy  operatsiyalarga 

sarmoya  kiritadigan,  qimmatli  qog`ozlarni  sotib  oladigan  va  hokazo  faoliyatni  amalga  oshiruvchi 

---