Yechish. Ta’rifga binoan, gaz zarralarining konsentratsiyasi zarralar
sonini gaz egallagan idish sig‘imi nisbatiga tengdir.
V
N
n
=
(1)
96
a) qizdirishdan avvalgi gaz molekulalari soni N
1
ni topamiz:
A
G
A
A
N
KM
m
N
M
m
N
N
=
=
=
ν
1
(2)
Bunda
ν
-azotning modda miqdori: N
A
–Avagadro doimiysi; M– azotning
molyar massasi; M
G
–azotning nisbiy molyar massasi; K=10
3
kg/mol
kattaliklarning qiymatlarini (2) ga qo‘ysak
23
23
3
3
1
10
94
,
4
10
02
,
6
8
10
10
3
,
2
⋅
=
⋅
⋅
⋅
⋅
=
−
−
N
dona molekula
n
1
konsentratsiyani (1) dan topamiz:
3
25
3
23
1
1
10
16
,
7
10
9
,
6
10
94
,
4
−
−
⋅
=
⋅
⋅
=
=
m
V
N
n
b) qizdirilgandan keyingi konsentratsiya
V
N
n
)
1
(
1
2
α
−
=
(3)
munosabatdan topiladi. Bunda N
2
atomlarga ajralmagan molekulalarning
soni. Kattaliklarning qiymatlarini (3) ga qo‘yib quyidagini olamiz:
3
23
3
3
23
2
10
73
,
5
10
9
,
6
)
2
,
0
1
(
10
94
,
4
−
−
−
⋅
=
⋅
−
⋅
=
m
m
n
Azot qizdirilgandan keyin atomlarning konsentratsiyasi
V
N
n
α
1
3
2
=
(4)
(4) formuladagi 2 soni har bir molekula ikkitadan atomga parchalanishini
ifodalaydi. (4) ga kattaliklarni qiymatlarini qo‘yib
3
25
3
26
3
3
23
2
10
86
,
2
10
286
,
0
10
9
,
6
)
2
,
0
1
(
10
94
,
4
2
−
−
−
−
⋅
=
⋅
=
⋅
−
⋅
⋅
⋅
=
m
m
m
n
21-masala. Idishda modda miqdori
2
,
1
=
ν
mol bo‘lgan gaz saqlanadi.
Bu gazni ideal gaz sifatida qarab, tezliklari
υ
eng katta ehtimoliy tezlik
u
E
ning 0,001 qismidan kam bo‘lgan molekulalar soni
N
∆
aniqlansin.
Berilgan:
2
,
1
=
ν
mol
001
,
0
max
=
e
u
υ
N
∆
~?
Yechish. Masalani yechish uchun molekulalarning nisbiy tezliklar
97
(
0
υ
υ
=
u
) bo‘yicha taqsimotidan foydalanish qulay. Nisbiy tezliklari u
dan
u
u
∆
+
gacha oraliqda joylashgan molekulalarning soni
du
u
e
N
u
dN
u
2
2
4
)
(
−
=
π
(1)
formula bilan aniqlanadi; bu yerda N-molekulalarning to‘liq soni.
Masalaning shartiga ko‘ra, bizni qiziqtiradigan molekulalarning
maksimal tezligi
e
υ
υ
001
,
0
max
=
, bundan
001
,
0
max
max
=
=
e
U
υ
υ
. u<<1
ning bunday qiymatlari uchun (1) ifodada
2
1
2
u
e
u
−
≈
−
deb olamiz.
u=(0,001)
2
=10
-6
qiymatni e’tiborga olmay, (1) ifodani
du
u
dN
u
dN
2
)
(
π
=
(2)
ko‘rinishda yozamiz. Bu ifodani u bo‘yicha 0 dan u
max
gacha integrallab,
quyidagini olamiz:
max
0
3
max
0
2
3
4
4
u
N
du
u
N
N
π
π
∫
=
=
∆
yoki
3
max
3
4
u
N
N
π
=
∆
(3)
(3) molekulalar soni N ni modda miqdori va Avagadro doimiysi orqali
ifodalab, hisoblash formulasini topamiz:
3
max
3
4
u
N
N
A
π
ν
=
∆
(4)
A
N
,
ν
-kattaliklarning qiymatlarini (4) ga qo‘yib hisoblasak:
14
3
23
10
44
,
5
)
10
(
77
,
1
3
10
02
,
6
2
,
1
4
⋅
=
⋅
⋅
⋅
⋅
=
∆
−
N
ta molekula
22-masala. m= 10
-18
g massali chang zarrachasi havoda muallaq turibdi.
Havo qatlamining chang zarrachalarining konsentratsiyasi 1% dan
ko‘pga farq qilmaydigan qalinligi aniqlansin. Butun hajmda havoning
harorati T bir xil va 300 K ga teng.
Berilgan:
T=300K , m= 10
-18
, g
=10
-21
kg
01
,
0
=
∆
n
n
z
∆
~?
Yechish. Chang zarrachalarining muvozanatli taqsimotida ularning
98
konsentratsiyasi faqatgina tik yo‘nalgan o‘q bilan mos keluvchi f ning
koordinatasiga bog‘liq bo‘ladi. Bu holda chang zarrachalarining
taqsimotiga Bolsman formulasini qo‘llash mumkin:
kT
U
e
n
N
−
=
0
(1)
Bir jinsli maydonda U=mgz bo‘lganligidan
)
(
0
kT
mgz
e
n
n
−
=
(2)
Masalaning shartiga ko‘ra, konsentratsiyaning
h
∆
balandlik bo‘yicha
o‘zgarishi n ga nisbatan kam
=
∆
01
,
0
n
h
, shuning uchun ham
konsentratsiyaning o‘zgarishi
n
∆
ni uncha katta bo‘lmagan xatolik bilan
differensial dn ga almashtirish mumkin.
(2) ifodani z bo‘yicha differensiallab, quyidagini olamiz.
2
)
(
0
d
e
kT
mg
n
dn
kT
mgz
⋅
−
=
−
n
e
N
kT
mgz
=
−
)
(
0
ekanligidan
ndz
kT
mg
dn
−
=
Bundan bizni qiziqtiruvchi koordinata o‘zgarishini topamiz:
n
dn
mg
kT
dz
−
=
dz, dn larni
n
z
∆
∆
,
chekli orttirmalar bilan almashtirsak
n
n
mg
kT
z
∆
⋅
=
∆
K
T
s
m
K
J
K
n
n
300
,
/
81
,
9
/
10
38
,
1
,
01
,
0
2
23
=
=
⋅
=
=
∆
−
mm
z
23
,
4
=
∆
99
Mustaqil yechish uchun masalalar
59. Ballonda m
1
=80g kislorod va m
2
=320g argon bor.
Aralashmaning bosimi P=1MPa, harorati T=300 K. Bu gazlarga ideal
gazlar deb qarab, ballonning hajmi (V) ni aniqlang.
(
l
m
P
RT
м
m
м
m
V
2
.
26
026
.
0
)
(
3
2
2
1
1
=
=
+
=
)
60. Hajmi V=20 l bo‘lgan ballonda bosimi P
1
=1MPa va harorati
T
1
=300 K bo‘lgan geliy bor. Ballonda m=10g geliy olingandan keyin
uning harorati T
2
=290K gacha pasayadi. Ballonda qolgan geliyning
bosimi P
2
-aniqlansin.
(
М
P
а
P
а
V
mRT
P
T
T
P
182
.
0
8210
.
1
5
2
1
1
2
2
=
=
−
=
µ
)
61. t=20
0
C temperaturada P=750 mm.sim.ust. bosimda m=10 g
kislorod qanday hajmni egallaydi.
(
)
[
]
3
3
2
10
*
6
.
7
:
/
0
.
133
.
.
.
1
m
V
m
N
ust
sim
mm
−
=
=
62. t=27
0
C temperaturada P=760 mm. sim. ust. bosimli V=25 l
oltingugurt gazi (S0
2
) ning massasi topilsin.
(m=0,065kg)
63. Balandligi h=5 m va polining yuzi S=200 m
2
bo‘lgan
auditoriyadagi havoning massasi topilsin. Xonaning temperaturasi
t=17
0
C bosimi P=750 mm.sim.ustga. teng.
µ
havo
=2.9kg/mol
(m=1200kg)
64. t=15
0
C temperatura va P=730 mm.sim.ust. bosimdagi
vodorodning zichligi topilsin.
(
ρ
=0.081kg/m
3
)
65. t=7
0
C temperaturali m=12 g gaz V=4.10
-3
m
3
hajmni
egallaydi. Gaz o‘zgarmas bosimda isitilganda uning zichligi
ρ
=6•10
-4
g/sm
3
ga teng bo‘lib qolgan. Gaz qanday temperaturagacha isitilgan.
(T=1400K)
66. V=2•10
-3
m
3
hajmli idish m=6 g korbanat angidrid (CO
2
) va
100
m=5g azot (I) oksid (N
2
O) bilan to‘ldirilgan. t=127
0
C temperaturada
idishdagi umumiy bosim qanday?
(P=4,15•10
5
N/m
2
)
67. Harorati T=800 K bo‘lgan geliy kislorod va karbonat
angidrid(SO
2
) molekulalarining o‘rtacha kvadratik tezliklari <
υ
kv1
>
,
<
υ
kv2
>
,
<
υ
kv3
> topilsin
(<
υ
kv1
>=2.24•10
3
m/s; <
υ
kv2
>=0.79•10
3
m/s; <
υ
kv3
>=0.67•10
4
m/s)
68. t=20
0
C temperaturada vodorod molekulasining impulsi
topilsin. Molekulaning tezligini o‘rtacha kvadratik tezlikka teng deb
hisoblansin.
(P=m
s
к
gm
КТ
/
10
3
,
6
3
24
2
−
⋅
=
=
υ
)
69. Agar biror ikki atomli gazning normal sharoitda zichligi
ρ
=1,43kg/m
3
bo‘lsa, bu gazning
С
v
va C
р
solishtirma issiqlik
sig‘imlari nimaga teng?
(
С
v
=650 J/kg grad;
С
р
=910 J/kg grad)
70. Massasi m=0.2 kg bo‘lgan azotning modda miqdori
ν
va
molekulalar soni N aniqlansin.
(
ν
=7.14 mol; N=4.30·10
24
ta molekula)
71. Sig‘imi V=5l bo‘lgan idishda modda miqdori
ν
=0.2 mol
bo‘lgan bir jinsli gaz bor. Agar gazning zichligi
ρ
=1.12 kg/m
3
bo‘lsa, u
qanday gaz ekanligini aniqlang.
(
µ
=
ρ
V/h
ν
=28 g/mol azot ekan)
72. Sig‘imi V=0.5 l bo‘lgan kolbada normal sharoitdagi gaz
mavjud. Kolbadagi gaz molekulalarining soni N aniqlansin.
(
22
10
*
34
.
1
=
=
m
A
V
V
N
N
ta molekula, bu yerda V
m
=22.4 10
-3
m
3
/mol)
101
VII - BOB. TERMODINAMIKA ASOSLARI
7.1-
1> Do'stlaringiz bilan baham: |