“fizika” kafedrasi “lazer fizikasi” fanidan raxmonova durdonaning

3.Yorug‘likning kombinatsion sochilishi
Reley sochilishida sochilgan yorug‘lik chastotasi tushuvchi yorug‘likchastotasiga mos keladi. Sochilishning bunday turining birinchi bo‘lib Releyaniqlagani uchun bunday sochilish Reley sochilish deb yuritiladi. Bu sochilishkogerent tarzda yuz beradi. Shu sababli ham Reley sochilishi-yorug‘likning kogerentsochilishidir. Biroq sinchiklab o‘tkazilgan tekshirishning ko‘rsatishicha(Raman, G.S.Landsberg va L.I. Mandelshtam, 1928 yil), sochilgan yorug‘likspektrida tushayotgan yorug‘likni xarakterlaydigan chiziqlardan tashqari qo‘shimchachiziqlar (yo‘ldoshlar) borligi, bular tushayotgan yorug‘likning har bir chizig‘i
yonida turishi ma’lum bo‘ldi .
Yo‘ldoshlar tushayotgan yorug‘likning har qanday spektral chizig‘i yonidakelgani uchun, bu yo‘ldoshlarni qanday sharoitda payqash mumkin, degan savoltug‘iladi. Yo‘ldoshlar ko‘rinadigan bo‘lishi uchun tushayotgan yorug‘lik spektritutash spektr bo‘lmay, balki alohida chiziqlar (monoxromatik chiziqlar) to‘plamidaniborat bo‘lishi kerak. Bu hodisaning quyidagi qonunlari tajribadan topilgan.
1) Yo‘ldoshlar tushayotgan yorug‘likning har bir chizig‘i yonida bo‘ladi.
2) Uyg‘otuvchi (tushayotgan) yorug‘lik spektral chizig‘ining 0chastotasi
bilan yo‘ldoshlardan har bir chiziqlarning v', v", v"'…chastotalari orasidagi v farq
sochuvchi modda uchun xarakterli bo‘lib, uning molekulalarining xususiytebranishlari chastotalariga vi  teng:
3) Yo‘ldoshlar uyg‘otuvchi chiziqdan ikki tomonda simmetrik yotuvchichiziqlarning ikki sistemasidan iborat
Bu yerda vr chastota uyg‘otuvchi chastotalardan uzunroq to‘lqinli tomonda joylashgan yo‘ldoshlarning chastotalarini, v chastota esa uyg‘otuvchi chastotalardan ikkinchi tomonda yotgan yo‘ldoshlarning chastotalarini bildiradi.
Spektrning qizil qismiga yaqin joylashgan va shuning uchun «qizil» yo‘ldoshlar deb ataladigan birinchi yo‘ldoshlar «binafsha» yo‘ldoshlardan ancha intensivdir
4) Temperatura ko‘tarilganda «binafsha» yo‘ldoshlarning intensivligi tezortadi.Kombinatsion sochilishni birinchi bo‘lib G.S.Landsberg va L.I.Mandelshtamlar hamda Hind olimlari Raman va Krishnanlar kashf etishgan. Hind olimlari Nobel mukofotiga sazovor bo‘lishgan.