"fizika" faniga kirish. Fizikaning predmeti va uslublari. Kinematika asoslari mexanikaning fizik asoslari

tezlanuvchan 

(sekinlanuvchan) 

harakat 

deyiladi. 

Bunday 

harakatda burchak tezlanish 

    degan kattalik kiritiladi: 

 

   

     

 

 

 

  

  

  

(1.16) 

bu yerda

           

 

. Birligi:     [

 ]   [

   

 

 

] 

---

 

1.5-rasm. Aylana bo‘ylab harakatda burchak tezlanish 

 

(1.16)  formuladan

    vaqtdan  keyingi  burchak  tezlikni  va 

burchakni aniqlash mumkin: 

 

     

 

                                               (1.17) 

 

     

 

   

  

 

 

  

(1.18) 

 

bu yerda 

 

 

 – boshlang‘ich burchak tezlik, 

  –    ~ vaqtdan keyingi 

burchak tezlik. 

Demak, 

tekis 

aylanma 

harakatda 

             

tekis 

o‘zgaruvchan  aylanma  harakatda  esa              bo‘ladi. ning 

yo‘nalishi  tekis  tezlanuvchan  aylanma  harakatda 

   bilan  bir  xil 

yo‘nalgan  bo‘ladi,  tekis  sekinlanuvchan  aylanma  harakatda  esa 

qarama-qarshi yo‘nalgan bo‘ladi (1.6-rasm). 

Tekis aylanma harakatda, ya’ni 

                     bo‘lganda 

moddiy nuqta bir aylanish davri 

  vaqt ichida         

 

 burchakka 

buriladi, ya’ni: 

         bo‘lganda           bo‘ladi: 

 

   

  

  

 

  

 

  

(1.19) 

Bir sekundagi aylanishlar soni aylanish chastotasi deyiladi. 

 

      

 

 

             

 

 

  

(1.20) 

Birligi Gers: [

 ]   [

 

 

]   [  ]  

---

 

1.6-rasm. Aylanma harakatda burchak tezlanish yo‘nalishi 

 

Aylanma  harakatda  chiziqli  tezlik  tushunchasi  kiritiladi. 

Moddiy nuqtani aylana bo‘ylab bosib o‘tgan 

 S yo‘lining shu yo‘lni 

bosib o‘tishiga ketgan vaqtga nisbati chiziqli deyiladi. 

 

       

    

  

  

 

 

(1.21)

 

      

  

 

 dan 

       

 

  bo‘lganligi uchun  

 

       

    

  

  

     

    

      

  

         

    

      

  

        

 

(1.22)

 

 

Chiziqli tezlikning vektor ko‘rinishi: 

 ⃗   [ 

⃗⃗⃗

 

 ⃗⃗]                                        (1.23) 

Uning moduli (skalyar qiymati): 

 

    [ ]    

 

 

 

      

(1.24) 

 

Tezlanishlar uchun asosiy formular: 

1. Tekis aylanma harakatda: 

 

 

 

 

 

 

   

 

 

 

 

   

}   

(1.25) 

2. Tekis o‘zgaruvchan aylanma harakatda: 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

  

 

}  

(1.26) 

 

O 

𝛆     

𝛆     

ω

 

  ω

 

 

ε⃗ 

O 

ω

⃗⃗⃗

 

 

ω

⃗⃗⃗

 

 

ε⃗ 

ω

⃗⃗⃗

 

 

ω

⃗⃗⃗

 

 

ω

 

  ω