"fizika" faniga kirish. Fizikaning predmeti va uslublari. Kinematika asoslari mexanikaning fizik asoslari

1.3. To„g„ri chiziqli harakat 

 

To‘g‘ri chiziqli harakatni 2 holda ko‘rib o‘tamiz: 

To‘g‘ri chiziqli tekis harakat; 

To‘g‘ri chiziqli tekis o‘zgaruvchan harakat. 

Jism  teng  vaqt  oraliqlarida  teng  yo‘llarni  bosib  o‘tsa,  bunday 

harakat  to„g„ri  chiziqli  tekis  harakat  deyiladi.  Bunday  harakatda 

tezlik o‘zgarmas bo‘lib, o‘rtacha tezlik oniy tezlikka teng bo‘ladi:  

 

 

    

   

    

 

  

  

         

(1.5) 

 

Bu holda ko‘chish va yo‘l o‘zaro teng bo‘ladi: 

          

Agar jismning tezligi  vaqt o‘tishi bilan o‘zgarib borsa, bunday 

harakat  o„zgaruvchan  harakat  deyiladi.  Agar  jismning  tezligi  teng 

vaqtlar  oralig‘ida  bir  xil  miqdorda  oshib  (kamayib)  borsa,  bunday 

harakatga  tekis  tezlanuvchan  (sekinlanuvchan)  harakat  deyiladi. 

Bunday harakatda tezlanish tushunchasi kiritiladi. 

Tezlik  o‘zgarishining  shu  o‘zgarish  uchun  ketgan  vaqtga 

nisbati tezlanish deyiladi [1, 26-b]. Birligi: [

 ]   [

 

 

 

]  

 

   

     

 

 

  

(1.6) 

 

bu yerda 

 

 

– boshlang‘ich tezlik;   – vaqt;    – jismning   vaqtdan 

keyingi tezligi. Tezlanishning oniy qiymati: 

 

 ⃗  

  ⃗

  

  

(1.7) 

 

Agar 

         bo‘lsa,  tekis  tezlanuvchan;           bo‘lsa,  tekis 

sekinlanuvchan  harakat  bo‘ladi.  Tezlanuvchan  harakatda  tezlikning 

va bosib o‘tilgan yo‘lning vaqtga bog‘liqlik ifodasi quyidagicha:  

 

 ⃗    ⃗

 

     ⃗   

(1.8) 

 

    ∫  

 

 

 

      

 

 

      

 

 

 

 

 

  

(1.9) 

---