Физика фани ўқув хонаси ва лаборатория хоналарининг жиҳозланиш талаблари ва хавфсизлик техникаси қоидалари. Физика фанини ўқитишда кўргазма ва тажрибаларни ўтказиш методикаси

Электрон тарози
Ҳар хил массали ва ҳар хил ҳажмли жисмлар тўплами

Ўлчов чизғичи	Мензурка ва сув	Шакли мунтазам бўлмаган жисмлар ва ип

Ишнинг назарий асоси

Моддаларнинг зичликлари уларнинг турига қараб ҳар хил бўлади.Модда зичлигини аниқлаш учун унинг массасини ҳажмига бўлиш керак, яъни

(1)
Бунда r – жиснинг зичлиги, m – жисм массаси, V – жисмнинг ҳажми.Зичлик физик катталик бўлиб, унинг ўлчов бирлиги г/см³, ёки кг/м³ да ифодаланади.
Бир хил ҳажмга эга бўлган, лекин ҳар хил моддалардан ясалган жисмлар ҳар хил массага эга бўлади. Шу билан бирга тенг массали, лекин ҳар хил моддалардан ясалган жисмлар ҳар хил ҳажмга эга бўлади.
Зичлик ҳажми 1м³ (ёки 1см³ ) бўлган жисмнинг массаси қанча эканлигини кўрсатади.
Ишни бажариш тартиби:
A. Мунтазам шаклга эга бўлган жисмлар зичлигини аниқлаш.
1. Тўртбурчак шаклдаги жисмлардан бири олинади.
2.Унинг қирраси чизғич ёрдамида ўлчанади. Қирраларнинг узунлиги Qirralarning uzunligi l, b ва h деб белгиланади. l=…см, b=…см, h=…см (бўйи, эни, баландлиги).
3. Жисмнинг ҳажми қуйидаги ифодага кўра ҳисобланади, V=lbh. V=…см³
4. Тарози ишга тушириш учун ON тугмаси босилади.
5.Кўрсатиш таблосида 0 рақамлари пайдо бўлганда, у ишга тайёр ҳисобланади.
6. Жисмнинг массаси тарозида тортилади. m=…г
7. (1) ифодага кўра жисм зичлиги ҳисобланади r =…г/см³
8. Тажриба натижасидан олинган зичлик қийматига кўра , жисмнинг қандай моддадан ясалганлиги зичликлар жадвалидан аниқланади.
9. Тажриба бошқа турдаги жисмлар учун такрорланади.
10. Ишни бажариб бўлгач OFF тугмасини босиб тарози ўчирилади.
11. Олинган натижаларга кўра қуйидаги жадвал тўлдирилади.

№	l (см)	b (см)	h (см)	V (см^3)	m (г)	r (г/см^3)	r (kg/m^3)	Модда тури
1
2
3

Б. Шакли мунтазам бўлмаган жисмларнинг зичлигини аниқлаш .
Қаттиқ жисмнинг шакли нотекис бўлса, унинг хажмини аниқлашдаўлчов цилиндри, мензуркадан фойдаланилади. Бундай мензурка штша еки пластмассадан цилиндрик шаклда ясалган бўлади. Мензурканинг вертикал сиртида (мл) миллилитрларда даражаланган шкаласи мавжуд бўлади.
1.Мензуркага сув солинади(тўлиб кетмасир).
2. Сувнинг хажми аниқланади. V₁=….см³
3. Жисмнинг массасини аниқлаш учун ON тугмасини босиб, тарози ишга туширилади.
4. Кўрсатиш таблосида 0 рақами пайдо бўлганда у ишга тайер деб хисобланади.
5. Тарози платформасига шакли нотекис бўлган жисмлардан бири қўйилади ва унинг массаси аниқланади. m=…г.
6.Шакли мунтазам бўлмаган жисмни ингичка ипга боғлаб , оҳиста сувли мензурка ичига туширилади.
7 Мензуркадаги сув ҳажми аниқланади. V₂=…см³
8 Шакли мунтазам бўлмаган жисмнинг ҳажми қуйидаги ифода ёрдамида ҳисобланади .V=V₂ -V₁=…см³.
9. (1) ифога кўра жисм зичлиги ҳисобланади.
10. Тажриба натижасидан олинган зичлик қийматига кўра, жисмнинг қандай моддадан ясалганлиги зичликлар жадвалидан фойдаланиб аниқланади.
11. Тажриба бошқа турдаги жисмлар учун такрорланади. .
12. Ишни бажариб бўлгач, OFF тугмасини босиб, тарози ўчирилади.
13. Олинган натижаларга кўра қуйидаги жадвал тўлдирилади.

№	m (г)	V1 (см^3)	V2 (см^3)	V (см^3)	r (г/см^3)	r (кг/м^3)	Модда тури
1
2
3

Назорат учун саволлар
1.Жисмнинг массаси қандай асбоб ёрдамида ўлчанади?
2.Массанинг қандай ўлчов бирликларини биласиз?
3.Жисмнинг зичлигини ҳисоблаш ифодасини ёзинг.
4. Зичлик қандай ўлчов бирликларда ўлчанади?
5.Нима учун моддаларнинг зичликлар қиймати турлича бўлади?


Мавзу: Ясси кўзгу ёрдамида ёруғликнинг қайтишини ўрганиш.
М ақсад: ёруғликнинг ясси кўзгудан қайтишини ўрганиш. .


Асбоб ва жиҳозлар: Оптикадан «Оптика-1» кўчма (мобил) лаборатория жамланмаси, универсал таъминлаш манбаи.
Ўқув кўргазмали қўлланмалар: 1. Физика фанидан рангли плакатлар жамланмаси (28–плакат) 2.“Физика фанидан проексион кўргазмали -методик қўлланмалар жамланмаси ” (81–82 –, 100 – бетлар).

Ортикадан «Оптика-1» кўчма (мобил) лаборатория жамланмаси	Универсал таъминлаш манбаи

Ишнинг назарий асоси
Ёруғликни яхши қайтарувчи силлиқ сирт кўзгу дейилади . Агар кўзгу сирти ясси бўлса, у ясси кўзгу дейилади. Ясси кўзгуга тушган параллел нурлар дастаси қайтгандан кейин ҳам параллел нурлар дастаси кўринишида қолади. (7-расм). Ёруғликнинг бундаё қайтишини текис қайтиш деб аташ қабул қилинган.
Агар сирт нотекис бўлса, ёруғлик нурлари сиртдан қайтгандан кейин турли йўналишларда тарқалади. Бундай қайтиш тарқоқ қайтиш деб аталади (8-расм).

7расм. 8-расм.
Тушаётган А нур билан MN сиртнинг нур тушаётган нуқтасига ўтказилган перпендикуляр (нормал CD) орасидаги α бурчак ёруғликнинг тушиш бурчаги дейилади. Қайтган B нур билан перпендикуляр орасидаги γ бурчак ёруғликнинг қайтиш бурчаги дейилади (9 – расм).

9-расм.


Ёруғликнинг қаётиш қонуни қуйидагича ифодаланади: тушган нур, қайтган нур ва нурнинг тушиш нуқтасига ўтказилган перпендикуляр бир текисликда ётади. Қайтиш бурчаги тушиш бурчагига тенг: .
Ёруғликнинг қайтиш қонунига биноан кўзгуда тасвир ҳосил бўлади. Агар тасвир кўзгудан қайтган нурларнинг кесишишидан ҳосил бўлса, ҳақиқий тасвир дейилади. Нурларнинг давоми кесишишидан ҳосил бўлган тасвирга мавҳум тасвир дейилади.
Буюмнинг ясси кўзгудаги тасвири хамма вақт мавҳум, тўғри, ўлчами буюм ўлчамига тенг ва кўзгу текислигига симметрик бўлади.