Fizika fakulteti astronomiya yo’nalishi astrofizika kafedrasi

 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

5 
1-§. Merkuriy va uning tuzilishi 
Quyosh sistemasidagi to’qqizta planeta ichida Quyoshga eng yaqini Merkuriy 
bo’lib, qadimda uni arablar Utorud deb atashgan. Utorudning orbitasi boshqa 
planetalarnikidan farq qilib, cho’zinchoq ellips shaklidadir. Shuning uchun ham bu 
planetaning Quyoshdan uzoqligi 0,31 dan to 0,47 astronomik birlikkacha o’zgarib 
turadi. Planetaning Quyoshdan o’rtacha uzoqligi 58 million kilometrni tashkil 
qiladi. Merkuriyning diametri 4880 kilometr bo’lib, uning sirtida tortish kuchi 
Yernikidan 2,6 marta kam. Boshqacha aytganda, og’irligi Yerda 80 kilogramm 
bo’lgan odam Merkuriyda atigi 30 kilogramm chiqadi. 
Merkuriy o’z orbitasi bo’ylab sekundiga o’rtacha 48 kilometr tezlik bilan 
harakatlanib, Quyosh atrofini 88 kunda to’la aylanib chiqadi. 
Merkuriy sirtining kunduzgi o’rtacha temperaturasi +345 gradusgacha (Selsiy 
shkalasida) ko’tarilgani holda, kechasi -180 gradusgacha pasayadi. Biroq shuni 
aytish kerakki, planeta sirtining mayda tuprog’i issiqlikni yomon o’tkazganligi 
tufayli bir necha o’n santimetr chuqurlikdagi temperatura sirt temperaturasidan 
keskin farq qilib, +70...+90 °C ni tashkil qiladi va juda kam o’zgaradi. Bu nazariy 
ma'lumot keyinchalik radioastronomik kuzatishlar asosida to’la tasdiqlandi. 
Merkuriy sirtini yaqindan ko’rish planetalararo avtomatik stansiya “Mariner-
10” ga (AQSH) nasib qilgan ekan, 1973-yilning oxirlarida planeta tomon yo’lga 
chiqqan bu stansiya 1974-yilning 21-sentabrida Merkuriydan 47 ming 981 
kilometrlik masofadan o’tayotib, planeta sirtining 500 ga yaqin sifatli rasmini oldi. 
Bu rasmlar planeta «yuz tuzilishi» jihatidan Oyga juda o’xshashligini ko’rsatdi.