Финляндиянинг 100 та ижтимоий инновацияси

Хейкки Хииламо,
Хельсинки университетининг ижтимоий сиёсат профессори
78. 
ЁЛҒИЗ ЯШАШ – ЯНГИ ГЛОБАЛ ТРЕНД 
Дунёда иккита катта демографик тенденция кузатилмоқда: 
аҳолининг қариши ва бир кишидан иборат уй хўжаликларининг 
кўпайиши. Дунё бўйича одамлар якка яшашни афзал кўрмоқдалар. 

---

246 
Ушбу ҳодисанинг сабаблари номаълумдир ва жамиятшунослар бу 
тўғрисида ҳанузгача тахминлар илгари сурмоқда. Якка бўлиб яшаш 
тенденцияси, айниқса скандинавия мамлакатлари ва Сингапурда 
жуда кўп намоён бўлмоқда ва Финляндия етакчи мамлакатлар 
қаторидадир.
Финляндияда 2,56 миллионта уй хўжаликлари мавжуд, уларнинг 
бир миллионтадан (41%) ортиқ қисми бир кишидан иборатдир. 
Кўпинча якка ҳолда яшовчилар, бу кекса бевалар деб ўйланади, 
лекин бу ундай эмас. Ушбу тоифадагиларнинг энг кўп қисми 35 
ёшдан 64 ёшгача бўлган, шулардан кўпчилиги эркак (42%) бўлган 
инсонлар, учдан бир қисми 65 ёшдан катталар ва чорак қисми 35 
ёшгача бўлганлардир. Агарда 65 ёшдан катта бўлган аҳоли 
гуруҳларига батафсил равишда назар ташланса, у ҳолда якка ҳолда 
яшовчиларнинг нисбатан улуши энг юқори бўлади, уларнинг деярли 
учдан икки қисми ёлғиз яшамоқда. Хельсинкининг пойтахт 
округидаги уй хўжаликларининг ярим қисми бир кишидан 
иборатдир. Фин узоқ муддатли даволаш ва парвариш қилиш 
муассасаларида асосан ёлғизлар ётмоқда.
Ёлғиз яшаш маълум маънода муаммо бўлмаса ҳам, ёлғиз яшовчи 
инсоннинг иқтисодий, ижтимоий, тиббий, амалий тузилишга эга 
бўлган, ҳамда инсонлар билан ўзаро муносабат ва хизматларни олиш 
бўйича анча қийинчиликлари мавжуддир.
2010 йилда фин уй хўжаликларининг 13,1 фоизи, Европа 
Иттифоқининг қашшоқлик чегаралари бўйича мезонларига асосан, 
қашшоқлик чегарасидан пастда эди. Бу Европа Иттифоқидаги 
охиридан олтинчи ўриндир. Айнан шу мезонларга асосан, 
мамлакатимизда бир кишидан иборат бўлган 31,5 % камбағал уй 
хўжаликлари мавжуд ва Финляндия ушбу кўрсаткич бўйича 
Болгариядан кейин иккинчи ўринда эди.
Соғлик аҳволларидаги фарқлар бўйича сўз борса, аҳолининг 
бошқа тоифларига нисбатан ёлғиз яшовчи инсонларнинг соғлик 
аҳволи ёмонроқ ва ўлим даражаси юқорироқдир. Руҳий 
касалликлардан азият чекувчи, ногиронлик ва сурункали 
касалликларга эга бўлган кўпгина одамлар ёшлик даврларидан бери 
ёлғиз яшамоқдалар. Ўз кекса ота-оналари билан яшовчи одамлар 
алоҳида гуруҳни ташкил қиладилар. Уларнинг сони 70 мингтага 

---

247 
яқин. Ота-онасининг вафотидан сўнг бундай одамлар ёлғизликда 
қолади.
2010 йилда асосий таъминот нафақаларини олувчиларнинг 71 
фоизи ёлғиз яшаётган инсонлар эди. Ёлғиз яшаётган одамлар уй-жой 
олиш учун навбатда турганларнинг энг катта гуруҳини ташкил 
қилади, чунки йирик шаҳарларда ижара ҳақи арзон бўлган кичик 
хонадонларнинг улуши жуда пастдир.
Хизматларнинг кўп қисми ёлғиз яшовчи инсонлардан кўра 
кўпроқ оилалар учун мўлжаллангандир. Уйларда олиб бориладиган 
хизматлар 
сонининг 
қисқариши, 
ёлғизликда 
яшовчи 
нафақахўрларнинг ҳаётига таъсир қилиши мумкин. Бундай ҳаёт 
тарзига ёлғизлик ҳисси, ижтимоий ажралиб қолиш ва жинсий 
муаммолар алоқадор бўлиши мумкин.
Ёлғиз яшовчи инсонлар улушининг шиддат билан ўсиб бориши, 
жамиятни шакллантириш ва уй-жойни режалаштириш тушунчасини 
ўзгартиришни 
талаб 
этади. 
Финляндиянинг 
нисбатан 
муваффақиятли ва мустаҳкам бўлган оилавий сиёсати, қонунчилик 
томонидан белгиланган кўп сонли тадбирлар туфайли амалга 
оширилади. Айни вақтда, ушбу қонунчиликнинг оиласиз одамлар 
аҳволига бўлган таъсирига баҳо берилмаган. Фин тенгҳуқуқлилик 
сиёсати ҳеч ким ўз ёши, жинси, ирқи, дини ёки жинсий 
мойиллигидан қатъий назар ҳимоясиз аҳволда қолмаслигини талаб 
қилади. Оилали ва оиласиз инсонлар ўртасида тенгҳуқуқлилик 
ёндашуви ўйлаб кўрилмаган. Эҳтимол, оилавий қонунчиликни ушбу 
нуқтаи назардан кўриб чиқишга баҳона бордир.
Y жамғармаси ёлғиз яшовчи одамлар учун уй бериш ва қуриш 
учун бир неча ўн йил муқаддам ташкил қилинган эди. Valli ry номли 
кекса инсонлар ва яқинларга хизмат Ассоциацияси ва Y жамғармаси 
томонидан, ёлғиз яшовчи инсонларнинг аҳволи бўйича жамоат 
мунозаралари бошланди. Бундан мақсад, Финляндия томонидан 
ушбу мунозараларнинг халқаро миқёсга олиб чиқарилишидир. Бир 
кишидан иборат уй хўжаликлари – бу Европа Иттифоқи ва БМТнинг 
эътиборини тортиш керак бўлган халқаро ҳодисадир.