|
Осмо Контула,
тадқиқотчи-профессор, Фин оила федерацияси
59.
ТАМАКИГА ҚАРШИ ҚОНУНЧИЛИК ВА
ТАМАКИ КОМПАНИЯЛАРИГА ҚАРШИ СУД
ДАЪВОЛАРИ
Финляндияда тамаки чекишнинг тарқалганлиги 1978 йилдан
бошлаб мунтазам равишда камайиб бормоқда. Финляндияда
191
чекишнинг
тарқалишини
камайтириш
борасида
амалга
оширилаётган фаолият, пойдевор тоши тамакига қарши қонунчилик
бўлган кенг миқёсдаги тамакига қарши сиёсатга асослангандир.
Бундан ташқари, нарх сиёсати, кенг равишдаги ўзаро ҳамкорлик,
мониторинг ва тадқиқот ишлари ҳам муҳим ўрин тутмоқда.
Чекишнинг тарқалиши бўйича мунтазам мониторинг маълумотлари
ва узоқ муддатли тадқиқот лойиҳалари, чекишга қарши фаолиятнинг
ривожланиши учун ўта муҳим асосни ташкил қилади.
Финляндияда тамаки маҳсулотларининг хавфли эканлигини
1960 йилларнинг бошларида, парламентнинг ҳукумат зиммасига
зудлик билан чекиш оқибатидаги зарарларни камайтириш
чораларини кўриш мажбуриятини юклаган вақтда тўлиқ англадилар.
Финляндия чекишнинг тарқалишини камайтириш бўйича қонуний
чораларни
қабул
қилишни
бошлаган,
дунёдаги
биринчи
мамлакатлардан биридир.
1976 йилда қабул қилинган, ўша вақтнинг чекиш бўйича энг
илғор қонунига асосан тамаки маҳсулотларининг рекламаси
тақиқланган, уларнинг устида чекишнинг зарарли эканлиги ҳақида
огоҳлантирувчи белгининг бўлиши шарт, 16 ёшгача бўлган
болаларга тамаки маҳсулотларини сотиш тақиқланган, шунингдек,
мактабларда, жамоат транспорти ва жамоат биноларида ҳам чекиш
тақиқланган эди.
Кейинги йилларда тамакига қарши қонунчилик ичига жуда кўп
ўзгартириш ва қўшимчалар киритилди, масалан:
•
тамаки маҳсулотларининг билвосита рекламаси 1995 йилдан
бошлаб тақиқланди;
•
чайналадиган тамаки савдоси 1995 йилдан бошлаб
тақиқланди;
•
иш жойларида чекиш 1995 йилдан бошлаб тақиқланди;
•
тамаки маҳсулотларини сотиш учун рухсат берилган энг
кичик ёш 18 ёшгача кўтарилди;
•
2009 йилда бар ва ресторанларда чекиш маън қилинди;
•
2009 йилдан бошлаб тамаки маҳсулотларини сотиш
фақатгина рухсатга эга бўлганларга руҳсат берилди;
•
қонунчилик даражасида тамаки маҳсулотларини истеъмол
қилишдан тамомила воз кечиш мақсад сифатида белгилаб қўйилди;
192
•
2012 йилда тамаки маҳсулотларини очиқ кўрсатиш ва
намойиш этишни тақиқловчи ўзгартириш кучга кирди;
2016
йилда
тамакига
қарши
қонунчиликда
тубдан
ўзгартиришлар амалга оширилди. Ўша вақтда узуқ-юлуқ ва бир неча
бор ўзгартирилган тамакига қарши қонунчилик янги қонун билан
алмаштирилди. Шу билан бир вақтда, қонун Европа Иттифоқининг
тамаки
маҳсулотлари
бўйича
йўриқномаси
билан
мувофиқлаштирилди ва ўзгартиришлар бўйича жамиятнинг
эҳтиёжлари ҳам эътиборга олинди.
Финляндия – тамаки ва таркибида никотин бўлган
маҳсулотларни истеъмол қилишни қонунчилик доирасида якуний
мақсад қилиб белгилаб олган дунёдаги илк ва ҳалигача ҳам ягона
бўлган мамлакатдир. Мақсад 2030 йилга келиб, тамаки ва бошқа
таркибида никотин бўлган маҳсулотларни истеъмол қилувчилар
сони, мамлакатнинг катта ёшдаги аҳолисининг 5 фоизидан
ошмаслигига эришишдир.
2016 йилда киритилган асосий ўзгартиришлар:
•
Мақсад бошқа турдаги никотинга эга маҳсулотлардан ҳам
воз кечишни назарда тутади;
•
Сигарет қутилари устидаги график тасвирлар;
•
Тамаки ва таркибида никотин бўлган маҳсулотларда
ароматизатор ва таъм қўшимчаларидан фойдаланиш (масалан,
шоколад, қулупнай, ваниль), ментол 2020 йилдан бошлаб тақиқ
остига тушади;
•
Қонунчиликда
электрон
сигареталар
ҳам
тамаки
маҳсулотлари билан тенглаштирилган ҳолда кўриб чиқилади
(масалан, сотиш рухсат берилган энг кичик ёш – 18 ёшдан бошлаб;
18 ёшгача сақлаш тақиқи; ичида чекишга рухсат берилмаган бинода
чекиш тақиқи; реклама ва намойиш тақиқи; рухсатсиз сотиш тақиқи;
мамлакатга олиб кириш бўйича тақиқ ва чеклов)
•
Шахсий автомобилда чекиш тақиқи, агарда ичида 15 ёшга
тўлмаган бола бўлса;
•
Чайналадиган ва ҳидланадиган тамакини олиб кириш тақиқи
(жисмоний шахс олиб киргандаги чеклов – 24 соат ичида 1
килограммдан ошмаслиги);
193
•
Тамаки маҳсулотлари ва таркибида никотин бўлган
суюқликларни ЕИ ташқарисидан олиб кириш (масалан, Россиядан)
Финляндиянинг ташқарисида 24 соатдан кўпроқ бўлишни назарда
тутади;
•
Электрон сигареталар ва таркибида никотин бўлган
суюқликларни онлайн тарзда сотиш тақиқи;
•
Уй-жой
бошқармаларида
хусусий
хонадонларнинг
балконларида чекишни тақиқлаш имконияти пайдо бўлди
(тутуннинг бир балкондан иккинчисига бориши маън қилиш учун
етарлидир; соғлик учун хавфли эканлигини далил қилишга ҳожат
йўқ).
Финляндия маҳсулотлари истеъмол қилиниши сабабли
ривожланаётган
касалликлар
учун
тамаки
компанияларини
жавобгарликка тортишга ҳаракат қилган Европадаги илк мамлакат
бўлди. Финляндиядаги илк суд иши 1988 йилда бошланди ва 2001
йилгача давом этди.
Жавобгарлар сифатида Oy Rettig Ab ва Suomen Tupakka – BAT
Nordic Oy компаниялари қатнашди. Даъвогар сифатида 16 ёшдан
чекишни бошлаган ва даъво аризаси бўйича, тамаки маҳсулотларини
ишлаб чиқарганлар ўз маҳсулотларини зарарсиз деб тайёрлаган ва
сотганликлари сабабли ўз соғлигига етган зарар учун товон пули
тўлашни талаб қилган нафақахўр Пентти Калеви Ахо (Pentti Kalevi
Aho)
эди. Бундан ташқари, тамаки маҳсулотлари ишлаб
чиқарувчилар ўз маҳсулотларининг соғлик учун бўлган зиёни
тўғрисидаги
маълумотларни
яширдилар,
истеъмолчиларни
алдадилар ва учинчи шахсларнинг истеъмолчиларга бундай зарарлар
ҳақидаги маълумотларни етказишига тўсқинлик қилдилар. Шунга
қарамасдан, Хельсинки шаҳридаги шаҳар суди, аппеляция суди ва
олий суд даъвони рад этди.
2005 йилнинг март ойида «енгил» номини олган сигаретларга
тегишли
даъво
аризаси
рад
қилинди.
Даъвогарларнинг
таъкидлашларига кўра, Amer Oy ва Suomen Tupakka – BAT Nordic
Oy компаниялари ишлаб чиқараётган маҳсулотлари ёрдамида, ўз
истеъмолчиларида никотинга боғланиб қолиш ҳиссини пайдо
қилишга
ҳаракат
қилганлар.
Жавобгар-компаниялар
ўз
сигареталарини реклама қилиш давомида, ҳали 1950 йиллардан
194
бошлабоқ ўз маҳсулотларидаги боғланиб қолиш хусусиятларининг
мавжудлигини яширишган ва тортишишган. 2008 йилнинг октябр
ойида, Хельсинки шаҳрининг шаҳар суди «енгил сигареталар»
бўйича даъво аризасини рад қилди ва даъвони рад қилиш апелляция
суди томонидан 2010 йилнинг май ойида тасдиқланди.
Суд ишларининг тамаки маҳсулотлари ишлаб чиқарувчи
компаниялар нуқтаи назари бўйича ижобий ҳал қилинишига
қарамасдан, улар сиёсатчилар, амалдор шахслар ва фуқароларни
тамакининг хавфлилиги ва тамаки маҳсулотлари ишлаб чиқарувчи
компанияларнинг ҳаракат услублари тўғрисида хабардор қилдилар.
Do'stlaringiz bilan baham: |
