Финляндиянинг 100 та ижтимоий инновацияси

Лассе Вииникка,
Фин Сауна ишқибозлари жамиятининг фахрли президенти 

---

280 
92. 
ҚОР БОБО (ЙОУЛУПУККИ) 
Рождество арафасида болалари бор кўп сонли оилаларда қизил 
пўстин кийган оқ соқолли меҳрибон бобони интизорлик билан 
кутишади. Совғалар тарқатувчиси сифатидаги фин Қор Бобоси 
анчагина янги ҳолатдир. Қор Бобонинг финча (Joulupukki) номида, 
ундан аввалгисининг ҳайвоний келиб чиқиш хотираси сақланиб 
қолган: серка – унумдорликни англатувчи ҳайвон ва айни вақтда 
ёвузликни акс эттирувчи мавжудотдир. Кўҳна замонлардаги 
байрамларда кўпинча совға олиб келмайдиган, балки аксинча, 
эгаларидан инъомлар талаб қиладиган шохдор серкалар иштирок 
этишарди. Янги йил байрамларида «серка изларини» Европанинг 
кўп мамлакатларида учратиш мумкин.
Ёрқин, карнавал серкалари 1900 йиллардаёқ Финляндияда сайр 
қилиб юрар эди. Шарқий ва Шимолий-Шарқий Финляндияда 1 
ноябрдаги ҳосил байрамида, хўжайинлар ишчилар (kekri) билан 
ҳисоб-китоб қилаётган вақтда, барча авлиёларнинг вакили сифатида 
доимо серка иштирок этарди. Серка болаларни тумшуғи билан 
ишқаланиб қўрқитар, совғалар олмаса ўчоқни бузиши билан таҳдид 
қилар эди. Ғарбий Финляндия қавмларида, Туомас кунида 
қишлоқлар оралаб ўтиндан ясалган Туомас юрар ва унга ниқоб 
таққан 
ёшлар 
тўдаси 
ҳамроҳлик 
қилар 
эди. 
Юришда 
қатнашаётганлар қулоқсиз болакайларнинг қаерда яшаётганлигини 
сўраб олар ва совғалар талаб қилар эди. Рождество меҳмони 
Рождество арафасида келар эди. Унинг юзида қайин пўстлоғидан 
ясалган ниқоб тақилган бўлар ва у шохдор ва соқолли серкани 
эслатар эди. Ёшлар меҳмонни бир уйдан иккинчисига кузатиб 
юришар, унинг ўткир ҳазил ва мутойибаларини таъкидлаб рақсга 
тушишар, овқатланар ва ичишар эди. Совғаларни оилага бирон-бир 
бошқа киши олиб келар эди ва очиқ эшик орқали ичкарига отар эди. 
Хяме вилоятидаги ёшлар Рождествонинг иккинчи кунида 
кўнгилхушлик қилиш ва Тахвананинг меҳмонга келиб-келмаганини 
билиш учун жўнашарди. Кейинчалик у серка Тапани деб аталди ва у 
қўрқинчли кўринишга эга эди: тескари қилиб кийилган пўстинда, 
думи ўрнига қора сақичга бурканган супурги ва ёғоч шохлик.

---

281 
Фин Карелиясида, Чўқинтиришдан аввалги Рождество ва Янги 
йил байрамлари вақтида қишлоқлар оралаб Смутта, ёки Ротакко 
юрар эди. У танилиб қолмаслик мақсадида ўз овози ва гапириш 
тарзини ўзгартирарди. Меҳмон уйга келганда барча жанжал ва 
низолар барҳам топарди, чунки меҳмон ҳам тинчланиб қолар эди. 
Хяме ва Жанубий-Ғарбий Финляндиянинг бошқа қишлоқларида, 
эски янги йилдан кейинги Чўқинтиришдан сўнг (Кнут Куни) серка 
Кнут меҳмон бўларди. Агарда Кнутга пиво ёки уй шаробини олиб 
келишмаса, у бочка қопқоғини олиб кетарди. 
Афсонага қараганда, Авлиё Николай 300-йилларда Жанубий-
Шарқий Туркиянинг Мюря номли жойида епископ бўлган экан. Уни 
шарқ ва ғарбдаги черков доираларида ҳурмат қилишар эди. Николай 
айниқса денгизчи, балиқчи, ороллар аҳолиси ва савдогарларга 
ҳомийлик қиларди. У ўрта асрларда шимолий мамлакатлардаги 
барча авлиёларнинг бошлиғи бўлди. Финляндияда эса 1100-йилдан 
кейин. Николай халқ қаҳрамони ва халқ меросининг сақловчисига 
айланди: финлар учун – қушлар ҳимоячиси, Шимол хўжайини, 
Ўрмон илоҳи. Жаҳонда Авлиё Николайни ҳамма Санта Клаус, ёки 
Америка Қор Бобосининг аждоди, муваффақият ва фаровонлик 
гарови сифатида танийди. 
Авлиё Николаусни доимо қизил ридога ўранган ҳолатда 
тасвирлашган. 6 декабрдаги туғилган кунда у болаларга конфет ва 
ширинликлар 
тарқатаётган 
ҳолатда 
тасвирланган. 
Николай 
Голландиянинг протестантлари билан биргаликда, денгиз орқали 
Янги Голландияга (кейинчалик Нью Йорк) етиб келди. Вақт ўтган 
сайин уни бутун Америка бўйича Санта Клаус номи билан таниб 
қолишди. Санта Рождество савдолари ва совғаларнинг ҳомийси, 
юлдузли осмон бўйлаб буғулар чанасида учаётган эртак персонажи 
эди. У Рождество совғаларини мўри орқали тушиб, болаларнинг 
пайпоқлари ичига солиб кетарди. Эски Англиянинг Father Christmas 
Қор Бобоси, протестант Германиясидаги Weihnachtsmann ва рус Қор 
Бобоси Авлиё Николайдан келиб чиққан. Ушбу гуруҳга фин 
«Joulupukki»сини ҳам киритиш мумкин.
Шарқий Лапландияда Корватунтури жойлашган. Бунинг 
маъноси - «Ўрмонсиз тоғ чўққисидаги қулоқ» ва шу йўл билан 
қулоқнинг болалар ўзларини қандай тутишларини эшитиб туришига 
имо қилади. 1920 йиллардаги болалар радио-дастурларининг машҳур 

---

282 
бошловчиси Маркус амаки (Маркус Раутио) албаттаки бу номни ўзи 
ўйлаб топгани йўқ, лекин, ҳар ҳолда Корвантунтурида фин Қор 
Бобосининг яшаши тўғрисидаги фикрни тасдиқлади. Халқ ўқуви ҳам 
Рождество байрамларини ўтказиш анъаналарини тарқатишга ўз 
ҳиссасини қўшди. Қор Бобо аввалдагидек тескари қилиб кийилган 
қўй пўстинида юрса ҳам, ўзи учун турмуш ўртоғи - ёрдамчини ҳам 
топди, шохлардан айрилди. Эртаклар ва халқ афсоналаридан келган 
гномларни Қор Бобо учун ёрдамчилар сифатида тайинлашди. Улар 
болаларнинг хулқ-атворини кузатиш учун жуда мос келишади, 
чунки гномлар доимо инсонлар ахлоқини ҳимоя қилиб келишган. 
Америкалик Хаддон Сундблом 1930 йилларда, Рождество 
байрамлари давомидаги Кока-Кола рекламасида, Санта Клаус 
персонажини семиз, хушчақчақ ва қизил пўстин кийган кўринишда 
тасвирлаган. Унинг отаси Аланд оролларидан эди. Кока-Кола савдо 
белгисининг ривожланишида Финляндия ҳам қатнашган деб 
ҳисобласа ҳам бўлади. Ҳозирги кунда Финляндиядаги Қор Бобо, 
халқ анъаналари бўйича оқ безакли қизил кийим кияди ва ушбу 
либос Қор Бобонинг деярли расмий кийими бўлиб қолди. Қор 
Боболар учун малака ошириш бўйича профессионал курслар ташкил 
қилинади. Уларда профессионал реклама ва болалар билан ўзини 
тутиш кўникмалари ўргатилади. Бесўнақай, картон ниқоб тақиб 
олган, ранг ва услуб бўйича мос тушмаган кийим кийган ва спиртли 
ичимлик ҳиди анқиб турган Қор Бобони ёмонлаш одат бўлиб қолган, 
лекин эшикни тақиллатувчи ушбу меҳмон ўзининг барча 
камчиликлари билан биргаликда, финларнинг эски эътиқодларига 
сифат сертификатига эга бўлган расмий Қор Бобога нисбатан кўпроқ 
мос келади.
Барчанинг фикрига кўра совғалар тарқатувчиси, узоқ 
Шимолдаги махфий жойда яшаши керак. Санта Клаус ёки Joulupukki 
Шимолий 
Қутбда, 
Канадада, 
Норвегияда, 
Швецияда 
ёки 
Финляндиядаги Рованиеми шаҳрида яшаши ёки яшамаслиги 
тўғрисидаги савол йиллар давомида истаклар ёзилган откриткаларни 
жунатувчи 
болалар, 
ҳамда 
шимолий 
мамлакатлардаги 
тадбиркорларнинг эътиборини тортади. Финлар ҳақиқий Қор Бобо – 
Joulupukki 
Корватунтурида 
яшаши 
ва 
туристлар 
учун 
Лапландиянинг ҳақиқий Рождество эртаги эканлигига аминлар.
Бунга бошқа кўпгина мамлакатларда ҳам ишонишади. Қор, қаҳратон 

---

283 
қиш, буғулар, шимол ёғдуси – бу совғалар ва сюрпризларга эга 
бўлган, унинг бош қаҳрамони танишишнинг ғарибоналиги ва 
илиқлигини, болалар қўрқувлари ва келажакка бўлган умидни ўзида 
жамлаган сирли эртак учун гўзал безакдир.