Filologiyasi fakulteti adilova fanuza shodiyor qizi bitiruv malakaviy ishi

                                                

 

 

 

                                        

---

47 

 

 

 

---

48 

 

                                                 XULOSA 

          “Yaxshilik”  tushunchasini  ifodalovchi  maqollar  semantikasi  tahlili 

natijasida quyidagi xulosalarga kelindi: 

         - ko‘rib o‘tganimizdek, yaxshilikni ifoda etuvchi o‘zbek xalq maqollari insonni 

komillik sari yetaklashga, ezguliklar qilishga undaydi. Yaxshilik qil suvga sol, baliq 

bilur, Baliq bilmasa,  Xoliq bilur maqoli insonni yaxshiliklar qilishga da’vat etadi; 

         -  maqollar  –  xalqning  donoligini,  millatning  ruhini,  uning  madaniyatini  

ko‘rsatadigan  xalq  og‘zaki  ijodining  gavharidir.  Maqollarni,  xususan,  xalq 

ijodiyotini  o‘rganish,  tadqiq  qilish  bugungi  kunda  juda  muhim  ahamiyat  kasb 

etmoqda; 

- maqollar  faqat  folkloristik  nuqtayi  nazardan  o‘rganilibgina   qolmasdan, 

balki  tilshunoslikning,  lingvokulturologiyaning  ham  obyektiga  ham  aylanib 

ulgurgan; 

-  maqollar  xalqimizning  milliy,  madaniy–ma’naviy  avloddan–avlodga  o‘tib  

kelayotgan    merosi    hisoblanadi.  Bu    meros    madaniyatimizning    ham  namunasi  

sanaladi.    Til  va    madaniyatning  o‘zaro  yaqinligi  va  aloqadorligi  ularni    yagona  

metodologik  asosda  o‘rganish  imkonini  beradi;   

            -o‘zbek  xalq  maqollari  aforizmlar  tarkibida  ham   o‘rganiladi; 

  -maqol  jumla,  nutq  hodisasi  sifatida  oddiy  hodisani  tashqi  tomondan 

aks  ettiradi,  aniq  dalil  yoki  aniq  vaziyatni  bildiradi; 

  -maqollar - yagona  mantiqiy  mazmunga  ega  bo‘lib  bir-biridan  tamoman  

farqli  leksik – grammatik  tarkibdan  iborat  bo‘lishi  mumkin; 

 -  yaxshilik  tushunchasini  ifoda  etuvchi  o‘zbek  xalq  maqollari  o‘zbek 

mentalitetiga,  milliy  madaniyatiga  oid  jihatlarni  ham  namoyon  qiladi; 

  -  biror  xalq  hayotida  mavjud  va  kundalik  hayotda  faol  qo’llaniluvchi 

leksemalar  tilda  o’z  qiyofasini  yaratadi  va  xalqlarning  milliy  mentalitetini 

ko’rsatishda maqollarda ishtirok etmay qolmaydi; 

 -  maqollarning    semantik  jihatdan  guruhlarga  ajratilishi  uning  qo‘llanish 

doirasi   kengayishiga,  o‘rganilishining   osonlashishiga   olib   keladi; 

---

49 

 

 - lingvokulturologiya – “til va madaniyat”ning  uzviy  aloqadorligini, uning 

shakllanishi va  rivojlanishini   o‘zida   aks   ettirgan   hodisalar – til-madaniyatni 

birgalikda o‘rganadigan alohida ilmiy sohadir; 

- tilning  anroposentrik  tadqiqi  yangi   yo‘nalish  hisoblanib,  unda  asosiy  

e’tibor  nutqiy  faoliyat  bajaruvchisi,  ya’ni  nutq  tuzuvchi  va  uni  idrok  etuvchi  

til  egasiga  qaratiladi; 

-antroposentrik    paradigma  lingvistik    paradigmalardan    biri    bo‘lib,  bu  

paradigma  nuqtayi  nazaridan  inson  dunyoni  o‘zini  bilish,  o‘zining  nazariy  va  

amaliy  faoliyati  orqali  taniydi;  

          -  o‘zbek  xalq  maqollarida  mazmunni  ochib  berishda  bir  qancha  vositalar 

muhim  rol  o‘ynaydi.  Maqolda  metaforalik,  obrazlilik,  ta`sirchanlik,  hissiy 

bo‘yoqdorlik,  qisqalik,  majoziylik  ahamiyatga  egadir.  Maqollarning  ma’no-

mazmuni ularni tashkil etuvchi komponentlar (so‘zlar) ma’nosidan bevosita “kelib 

chiqmaydi, u ma’no bo‘lak obraz orqali bog‘liq bo‘ladi”; 

             -  xalq so‘zlari  (maqollar) ko‘chma  ma’noda  olingan, yoki  so‘zlarning o‘z 

ma’nosi bilan ko‘chma ma’nosi birikuvidan tashkil topadi. Har ikkala holatda ham 

ko‘chma    ma’no  xalq  maqollarida  noodatiy,  o‘ziga  xos  bo‘ladi.  Ulardagi  ma’no 

kundalik nutqdagi ma’nodan farqli, faqat maqollargagina xos bo‘ladi; 

         -  ingliz    va    o‘zbek      xalq    maqollari  xalq  og‘zaki  ijodining  paremiologiya 

sohasi bo‘yicha o‘rganiladi va o‘ziga xos bir qancha xususiyatlari bilan xalq og‘zaki 

ijodining boshqa janrlaridan farqlanib turadi. Ya’ni ularda fikr aniq, tugal xulosa, 

lo‘nda  hukm  tarzida  ifodalanadi,  muayyan  hukmni  mantiqiy  izchillikda,  keskin 

qutbiylikda ifodalash yetakchilik qiladi va o‘z va ko‘chma ma’nolarda qo‘llana olish 

imkoniga ega. Bundan tashqari maqollarda ibratlilik, pand-nasihat kabi jihatlar ustun 

turishi orqali o‘zining umuminsoniy jihatlarini ko‘rsatadi; 

   - o‘zbek va ingliz tillaridagi ko‘pchilik yaxshilik va yomonlik mavzusiga  

oid  maqollar  ham  deyarli  bir  xil  ma’no-mazmunga  maqollarining  barchasida 

yaxshilik  eng  buyuk  ezgu  ish  sifatida  baholangan  bo‘lsa,  yomonlik  insoniyatning 

eng razil va jirkanch tomoni ekanligi ko‘rsatiladi. 

                          

 

---

50