Филологиянинг долзарб масалалари

9 Jirmunskiy V. Alpomish haqidagi cpik doston va Gomeming ‘"Odisseya”si. \\ Qosimov A ., Hamroqulov 
A.. X o ‘ jaye\’ S. Qiyosiv adabiyotshunoslikka kirish. - Т.: “Akademnashr”. 2019 - i 16-bet.
•
ч
98

---

fbi|nt o'xshash emas, farqli tom onlar ham mavjud. Bu tafovutlar, ayniqsa, 
qnhramonlaming jangovar xislatlari, urush epizodlari va qurol-yarogMar 
Novirida aniqroq ko'rinadi. “Alpomish” dostonida bosh qahramon metin,
• Ida yonmas, o ‘q o ‘tmas holatida tasvirlanadi. M asalan, Surxayl kam pir 
Mpomishni xiyla-nayrang y o ‘li bilan bexush qilishga erishgach, uni o 't 
Ho’yib ham, qilich bilan chopib ham, o 'q q a tutib ham oMdira olmaydilar. Bu 
•••.Ihirlar A lpom ishga hech qanday zarar yetkaza olmaydi. Lekin, Gomerning 
Hilisseya” dostonida bosh qahramon bunday xususiyatlarga ega emas. 
n.hsseyning oyog‘ida m ashhur chandiq bo‘lib, yoshligida yirtqich to‘ng‘iz 
mil jarohatlagandi. Odisseyning cnagasi Evrikleya qahramonni ana shu 
mndiq orqali tanib qoladi. To*g*ri, Alpom ishda ham shunga o'xshash 
■Imrtli belgi” . Y a’ni uning yelkasida Shohmardon pirning besh panjasidan 
i|olgun iz bor b o ‘lib, Qultoy uni ayni shu bclgidan tanib oladi. Ammo 
Mpomishning bu belgisi jang yoki olishuvda orttirilgan jarohat emas, ilohiy 
hrlgi edi. Undan tashqari, Gomerning dostoniga kiritilmagan Odisseyning 
и limi haqidagi yunon afsonalaridan birida qahram on dushman otgan o ‘qdan 
hulok boMadi. Demak, Odissey obrazi yuqoridagi xususiyatga k o ‘ra 
Alpomishdan farqlanadi. Ushbu obraz tasvirida ideal xususiyatlar bilan 
lilrgalikda realistik belgilar ham ko‘zga tashlanib turadi.
Alpomish va Odissey o'rtasidagi farq faqatgina “m etinlik” xususiyati 
bilan kifoyalanmaydi. Ushbu qahram onlarning jangovar harakatlari tasvirida 
ham o ‘ziga xos tafovutlar ko‘zga tashlanadi. Avvalo, ikkala dostondagi jang 
cpi/odlarining ifoda shakliga to‘xtalaylik. “ Alpom ish” dostonida urush 
lavhalari sakkiz bo‘g ‘inli she’r ko‘rinishida ifodalanadi:
Qilich solib alvon-alvon,
Bandam desin qodir mavlon.
Shul sifatda mard Hakimxon 
Qon to ‘kar maydon ichinda.10 
Bu o ‘zbek xalq dostonlariga xos umumiy xususiyat boMib, qahram onlar 
lasviri yoki dialog o ‘rinlaridan farqli ravishda poyga, jang kabi shiddatli 
opizodlar shunday qisqa bo‘g ‘inli she'riy shaklda kuylanadi. “O disseya” 
ilustonida esa jang lavhalarida ham, boshqa o ‘rinlarda ham bir xil bo‘g ‘inli 
■ihakllar ishlatiladi. Y a’ni, “A lpomish” dostonida boshqa o ‘zbek xalq 
Jtistonlarida boMgani kabi voqealar rivojiga mos tarzda barmoq vaznining 
lurli ko‘rinishlaridan foydalanilgan boMsa, “O disseya” dostonida yagona 
va/.n (gekzametr) saqlangan:
"'Ллпомиш I I китоб-Тош кент: “Ўчбекистон”, 1993-35-бет.
99

---

“Odisseyning qo ‘ldoshlari ham yovlam i naq lochinlardek 
H a ry o n quvib shafqat qilmay, boshladilar bir-bir qiyrata.” 11
Bu tafovut dostonlam ing bin og ‘zaki, ikkinchisi esa yozm a adabiyol 
nam unasi bo'lganligi bilan asoslanadi. “O disseya” dostoni muallifi aniq ами 
sifatida tashqi shakliga k o 'ra folklor nam unalaridan farq qilishi tabiiy hoi.
Shuningdek, Alpom ishning jangovar harakatlarini aks ettiruvrln 
lavhalarida m ubolag‘ador uslub qo‘llangan b o 'lsa (masalan, u otgan o't| 
Asqar tog'ining bir uchini o ‘pirib yuborishi yoki bir o ‘zi butun boshli 
qalmoq q o ‘shinim osonlik bilan qirib tashlashi), O disseyning doston 
s o ‘nggida raqiblaridan o ‘ch olishi jarayonida realistik ja n g tasvirlarga guvoli 
bo'lam iz. B u xalq dostonlariga xos b o ‘lgan m ubolag‘ali tasvir usuli vn 
G om em ing realistik usuli o ‘rtasidagi farqning natijasidip. ■
Shu bilan 
birgalikda, A lpom ishga turli kurashlarda doimiy ravishda tulpori Boychiboi 
ham roh b o ‘ladi va unga katta yordam beradi. B oychibor ham Alpomishgti 
mos tarzda bir qator ilohiy xususiyatlarga ega edi. O disseyning kurashlaridn 
esa jonivorlar ishtirok etmaydi. Bu tafovut ham milliy xususiyatlardan kelib 
chiqadi. M a’lumki, Sharq dostonchiligida jangovar ot obrazi juda keng 
tarqalgan. Raxsh, G ‘irko‘k, Jiyronqush, Boychibor singari otlar xalq 
qahram onlarining vafodor do‘sti va doimiy ham rohi sifatida talqin etilgan. 
Bu xususiyat Sharq xalqlarining x o ‘jalik hayoti va ijtimoiy turmushi bilaii 
bog'liq. Yunon afsonalarida ham bir qator tulporlar faol ishtirok etsa-da, 
ushbu jarayon doimiy tus olmaydi. Y a’ni yunon folklorida jangovar ot 
obrazining faol ishtiroki adabiy an ’ana darajasiga ko4arilm agan. “Odisseya” 
dostonida esa tulpor obrazi m utlaqo ishtirok etmaydi. Buning sababi Odissey 
asosiy sarguzashtlarini dengizda boshidan o ‘tkazadi. 
Yunonistonning 
geografik joylashuvi dengiz orollaridan iborat b o ‘lganligi buning asosiy 
omilidir.
“A lpom ish” va “O disseya” dostoniaridagi qurol-yarog‘lar tasvirida ham 
turli farqlanishlarga guvoh b o ‘lish mumkin. H ar ikki dostonda ham asosiy 
qurol sifatida kam on tasvirlanadi. Alpomish v a Odisseyning kamonlari 
umumiy o ‘xshashlikka ega b o ‘lish bilan birgalikda farqli sifatlari ham 
m avjud edi. M asalan, Alpom ishning kam oni birinch (bronza)dan yasalgan 
b o ‘lib, uning o g ‘irligi o ‘n to ‘rt botm on edi. Bu kamonni Alpomishdan 
boshqa hech kim k o ‘tara olm as edi. Odisseyning kamoni esa og ‘irlik 
xususiyatiga emas, taranglik xususiyati ega. Odisseyning kamonini ko ‘tarish 
mumkin. U Alpom ishning kam onidek o g 'ir vaznli emas. Chunki bu kamon