File template

401-guruh Defektologiya Rahimova Adolat

Mavzu: Umumta`lim maktab o‘quvchilarini og‘zaki va yozma nutqini tekshirish

Reja:

1.

Bolalarda yozma nutq buzilishlari – boshlang‘ich ta`limdagi eng dolzarb muammolardan biri hisoblanadi, chunki ta’limning dastlabki bosqichida o‘qish va yozish o‘quvchilarning asosiy maqsadi bo‘lib, kelajakda esa bilim olish omili sifatida xizmat qiladi.

​Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarning nutqini tekshirish jarayonida nutq kartalaridan foydalanish mumkin.

NTR yoki FFNR guruhlardagi birinchi sinf o‘quvchilarining faqat og‘zaki nutqi tekshirilishi lozim.

​2-4 sinf o‘quvchilarga esa logoped u yoki bu disgrafiya shaklini tasdiqlashga qaratilgan aloxida topshiriqlarni mustaqil bajarishni taklif etadi.

​So‘nggi paytlarda boshlang‘ich ta`limning turli xil bosqichlarida og‘zaki va yozma nutqning rivojlanish jarayonini kuzatish maqsadida har xil ekspress diagnostikalar qo‘llanilmoqda.

Bu ekspress diagnostikaning farqli xossalari quyidagicha:

To‘liq tekshiruv;

• Leksik materiallarning belgilangan ishga mos bo‘lgan nutq normalari bilan qiyosiyligi;

• Ommaviyligi va qo‘llanilishning qulayligi;

• Ushbu metodikani to‘liq va qisman qo‘llash mumkinligi (*** belgi bilan ko‘rsatilgan asosiy metodikalarning qo‘llash tekshirish vaqtini tejaydi);

• Metodikani ko‘p marotaba ishlatish imkoniyati (avval birinchi sinf o‘quvchilarda NTR bo‘lgan nutqini tekshirish keyin 2-4 sinf o‘quvchilarni nutqini tekshirish).

Ekspress diagnostika boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining nutqiy rivojlanish darajasini belgilash uchun kerakli vazifalarni va elementlarni o‘z ichiga olgan. Ekspress diagnostika natijalari xam nutq kartasiga kiritiladi.

T.A. Foteykova tomonidan taklif etilgan bolalarning og‘zaki va yozma nutqini tekshirish bo‘yicha ekspress-diagnostik tizimi olti qismidan iborat.

1.QISM Talaffuzni tekshirish – gaplarning aytilishi orqali tovushlar talaffuzini tekshirish uchun tekshiruv qismlarga ega.

2.QISM Fonematik eshitishni tekshirish – fonematik tahlil, fonematik tasavvurga ega bo‘lishi, fonematik tarbiya holatini tekshirishga qaratilgan tekshiruv qismlarga ega.

Ekspress diagnostika boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining nutqiy rivojlanish darajasini belgilash uchun kerakli vazifalarni va elementlarni o‘z ichiga olgan. Ekspress diagnostika natijalari xam nutq kartasiga kiritiladi.

T.A. Foteykova tomonidan taklif etilgan bolalarning og‘zaki va yozma nutqini tekshirish bo‘yicha ekspress-diagnostik tizimi olti qismidan iborat.

1.QISM Talaffuzni tekshirish – gaplarning aytilishi orqali tovushlar talaffuzini tekshirish uchun tekshiruv qismlarga ega.

2.QISM Fonematik eshitishni tekshirish – fonematik tahlil, fonematik tasavvurga ega bo‘lishi, fonematik tarbiya holatini tekshirishga qaratilgan tekshiruv qismlarga ega.

3.QISM Bo‘gin-so‘z tartibini tekshirish – so‘zlarning bo‘g‘inli tarkibini, bo‘g‘inli tahlilni tashkil etish holatini tekshirishga qaratilgan qismlarga ega.

4.QISM Lug‘at boyligini tekshirish – bolalarning lug‘at boyligini aniqlashga qaratilgan qismlarga ega.

5.QISM Nutqning grammatik tuzilishini tekshirish – so‘z yasash, so‘zni o‘zgartirish va so‘zlarning qo‘shish qobiliyatlarini tekshirishga qaratilgan qismlarga ega.

6.QISM Bog‘langan nutqni tekshirish – ikki turdagi vazifalargi ega: rasmlar asosida hikoya tuzish va qayta hikoya qilib berish.

1.QISM Nutqning talaffuz tomonini tekshirish

1. Tovushlar talaffuzi holatini tekshirish.

Qoida: gapni eshit va qaytar

▪ Sanobar sochlarini taraydi. Tovush [s].

▪ Salima va Sobir samolyot yasashdi. Tovush [s].

▪ Zoxid sekin so‘zladi. Tovush [z].

▪ Shavkat bilan Shuxrat shashka o‘ynayapti. Tovush [sh].

▪ Jamol g‘ijjak chalyapti. Tovush [j].

▪ Chaman choynakdan choy ichyapti. Tovush [ch].

▪ Lolo gulzordan lola uzyapti. Tovush [l].

▪ Karim dutor chalyapti. Tovush [r].

▪ Yo‘lbarsning yo‘l-yo‘l terisi juda qimmatli. Tovush [y].

▪ Karima va Akbar kitob o‘qishyapti. Tovush [k].

▪ Gulsum chigirtka tutyapti. Tovush [g].

▪ Maxmud xat yozyapti. Tovush [x].

▪ Davron duradgor bo‘ladi. Tovush [d].

▪ Tulki va turna ertagi. Tovush [t].

▪ Boshqa tovushlarning buzilishi (agar bo‘lsa).

2. Tovushlarning o‘zgartirish qobiliyatini tekshirish.

Qoida: gapni eshit va qaytar

▪ Salim va Shokir samolyot yasashdi. Tovush [s-sh].

▪ Zumrad jo‘jalariga don beryapti. Tovush [z-j].

▪ Jasur yaxshi o‘qiydi. Tovush [sh-j].

▪ Nargiza suvda suzyapti. Tovush [s-z].

▪ Uchqun shaftolini chelakka teryapti. Tovush [ch-sh].

▪ Raxima royal chalyapti. Tovush [l-r].

▪ Do‘ppi tikdim ipaklari tillodan. Tovush [d-t].

▪ Komil xat yozdi. Tovush [k-x].

▪ Gulsara va Akrom kitob o‘qishyapti. Tovush [k-g].

▪ Gulbaxor polizdan bodring pomidor teryapti. Tovush [b-p].

▪ Boshqa tovushlarning buzilishi.

▪

2.QISM Fonematik eshitishni tekshirish

1. Bo‘g‘inlarda talaffuz qilish imkoniyatini tekshirish.

Qoida: eshit va orqamdan bo‘g‘inlarni qaytar.

A.

sa-sha-sa

B.

za-za-ja-za

sa-sa-sa

cha-cha-sha-cha

ba-pa-pa

ka-ga-ga-ka

tya-cha-tya

pa-pya-pa-pya

ra-la-ra

rya-lya-rya-rya

2. So‘zlarni talaffuz qilish imkoniyatini tekshirish.

Qoida: eshit va orqamdan so‘zlarni qaytar

▪ Kun-tun

▪ Bochka-tochka

▪ Tosh-qosh

▪ Qoshiq-oshiq

▪ Kamar-qamar

3. Gaplarni talaffuz qilish imkoniyatini tekshirish.

Qoida: eshit va gaplarni qaytar.

▪ Ona oyna oldidi sochini tarayapti.

▪ Militsioner harakatni boshqaryapti.

▪ Usta suv quvirni tozalayapti.

▪ Etikdoz etik tozalayapti.

1. QISM Bo‘gin-so‘z tartibini tekshirish

1. Rasmlarni nomlash jarayonida bo‘g‘in - so‘z tartibini tekshirish

Qoida: rasmlarni nomini ayt

▪ Daraxt

▪ Mototsiklchi

▪ Akvarium

▪ Dasturxon

▪ Militsioner

2. So‘zlarda bo‘g‘in - so‘z tartibini tekshirish

Qoida: orqamdan so‘zlarni ayt

▪ Qurilish

▪ Soatsoz

▪ Shamol

▪ Akvarium

▪ Mototsiklchi

▪ Serpantin

▪ Repetitsiya

▪ Daraxt

▪ Militsioner

▪ Dasturxon

3. Gaplarda bo‘g‘in - so‘z tartibini tekshirish

Qoida: gaplarni eshit va orqamdan qaytar

▪ Ona bolasiga kechqurun ertak aytib beryapti.

▪ Tipratikan barglar ostida uxlayapti.

▪ Akvariumda baliqlar suzyapti.

▪ Bola velosipedni daraxt tagiga qo‘ydi.

4. Bo'g‘in taxlil imkoniyatlarni tekshirish.

Qoida: so‘zlarni bo‘g‘inlarga bo‘l

▪ Xat

▪ O‘zim

▪ Olcha

▪ Qulupnay

Qoida 2: 1 bo‘g‘indan iborat bo‘lgan so‘zlarni aytdi

Qoida 3: 2 bo‘g‘indan iborat bo‘lgan so‘zlarni aytdi

Qoida 4: 3 bo‘g‘indan iborat bo‘lgan so‘zlarni aytdi

1. Boshlang‘ich lug‘atning holatini tekshirish

A. Predmet va uning qismlari

Qoida: Predmetning nomini va uning qismlari ayt

▪ Choynak

▪ Stul

▪ Qo'g‘irchoq

▪ Etik

▪ Mashina

B. So‘zning leksik manosini tushuntirib berish

Qoida: Bu nimaligini tushuntirib ber?

▪ Dala

▪ Guldon

▪ Tokcha

▪ Poyezd

V. Umumlashtiruvchi tushunchalar

Qoida 1: eshitib bir so‘z bilan ayt

▪ olma, nok, banan

▪ terak, eman, archa

▪ samolyot, taksi, avtobus

▪ bug‘i, bo'ri, borsiq

▪ ruchka, o'chirg‘ich, daftar

Qoida 2: Quyidagilarga tegishli predmetlarni ayt:

▪ mebel

▪ oyoq kiyim

▪ instrumentlar

▪ qo'ziqorinlar

▪ hashoratlar

G. sifat so‘zlarga tegishli predmet so‘zlarni topish

Qoida : Jumlani davom ettir ?

▪ Qiziqarli

▪ Izg‘irin

▪ Sovuq

▪ Yaxshi

▪ Jarangdor

2. Predikativ lug‘atni tekshirish

Maksimal – 20 ball

Qoida 1: kim qanday tovush chiqarishini ayt?

▪ O‘rdak

▪ Ot

▪ Xo'roz

▪ Qarg‘a

▪ G‘oz

Qoida 2: kim qanday harakatlanishini ayt

▪ Ot

▪ Odam

▪ Qarga

▪ Toshbaqa

▪ Baliq

3. Sifat lug‘atini tekshirish

Qoida: predmet so‘zlarga tegishli sifat so‘zlarni topish (5-6 so‘z)

▪ Kuz (qanday?)

▪ Tun (qanaqa?)

▪ Do'stlar (qanday?)

▪ Chelak (qanaqa?)

4. Antonim lug‘atini tekshirish

Qoida: aksini ayt

▪ Kun, bahor, sovuq

▪ Katta, past, yo'g‘on

▪ O‘tirmoq, gapirmoq, urshib qolmoq

▪ Yechmoq, kirmoq, quymoq

▪ Qorong‘u, uzoq, tez

5. Sinonim lug‘atini tekshirish

Qoida: boshqacha qilib ayt

▪ Quyosh

▪ Osmon

▪ Shirin

▪ Nihol