O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI “Operatsion tizimlar” fanidan
1-amaliy mashgulot
Fayl - ("file"-inglizcha, "ma`lumot") biror nomga ega bo'lgan va kompyuterning tashqi xotirasida joylashgan bir turdagi ma`lumotlar majmuidir.
Bu ma`lumotlar matn, chizma, dastur va h.k. bo'lishi mumkin. Turli operatsion sistemalar fayl nomlariga turlicha talablar qo'yadi. Masalan, MS-DOS (IBM, "Iskra" kompyuterlarida), Mikrodos ("Korvet") kabi operatsion sistemalarda fayl nomi 8ta belgidan oshmasligi va lotin xarflari, raqam va ba`zi maxsus belgilarda ifodalanishi mumkin; Pravets-8 kompyuterlarida keng qo'llaniladigan DOS-3.3 operatsion sistemasida esa fayl nomi 37tagacha belgiga ega bo'lib, unda lotin harflari bilan bir qatorda kirill harflari ham ishlatilishi mumkin. Fayl nomining kengaytmasini yozish majburiy emas, lekin u faylda saqlanayotgan ma`lumot turini bildirgani sababli, undan foydalanishda qulaylik tug'diradi. Ko'pgina dasturlar fayl nomi kengaytmasini o'zlari qo'shib yozadilar. Bu kengaytmadan mazkur fayl qaysi dastur tomonidan tashkil etilganini bilib olish mumkin. Masalan: com, exe - kompyuter "tili"ga o'girilgan dasturlar yoki buyruqlar ketma - ketligini o'z ichiga olgan fayllar kengaytmasi; bat - buyruqlar majmuini o'z ichiga olgan fayllar; bas - Beysik dasturlash tilida yaratilgan dastur; pas - Paskal dasturlash tilida hosil qilingan dastur; chi - ChiWriter matn muharririda hosil qilingan matn. bat kengaytmali fayllar, ya`ni buyruq fayllari matn ko'rinishida bo'lib, u operatsion sistema buyruqlaridan tuziladi. Bunday fayllar ketma-ket bajarilishi lozim bo'lgan bir nechta buyruq yoki fayllarni har safar qaytadan yozmaslik uchun tashkil qilinadi. Buyruq fayllari matn mu-harrirlari yordamida hosil qilinishi mumkin.
Fayl yaratish Odatda fayllar amaliy dasturlar (MS Word, MS Excel va boshqalar) yordamida yaratiladi. Biroq, ba'zi turdagi fayllar mos keladigan dasturni ishga tushirmasdan yaratilishi mumkin. Fayl u joylashgan papkaning oynasida yaratiladi. Fayl yaratish uchun quyidagilarni bajaring:
Fayl yaratiladigan papkaning oynasini oching.
Oynadagi bo'sh joyda, sichqonchaning o'ng tugmachasini bosing va Yaratish buyrug'ini bajaring va paydo bo'lgan qalqib chiqadigan menyuda kerakli fayl turini tanlang.
Klaviaturadan foydalanib, yaratiladigan fayl nomini kiriting.
Oynaning bo'sh joyida sichqonchaning chap tugmachasini ikki marta bosing.
Papkalar va fayllarning nomini o'zgartirish Jild yoki fayl nomini o'zgartirish uchun quyidagilarni bajaring:
Ob'ekt belgisini sichqonchaning o'ng tugmasi bilan bosing va Rename buyrug'ini bajaring.
Oynaning bo'sh joyida sichqonchaning chap tugmachasini ikki marta bosing.
Qayta nomlangan ob'ekt joylashgan papkaning oynasini oching.
Ob'ekt nomidagi sichqonchaning chap tugmasi bilan ikki yoki uchta bitta chertishni bajaring, shunda kursor ismlar maydonida miltillay boshlaydi.
Klaviaturadan foydalanib, ob'ekt uchun yangi nomni kiriting.
Oynaning bo'sh joyida sichqonchaning chap tugmachasini ikki marta bosing.
Papkalar va fayllarni ko'chirish va nusxalash Papkalar va fayllarni ko'chirish va nusxalash ikki tubdan farq qiladigan usul bilan amalga oshiriladi: tortish (tortib olish va tushirish) va almashish panelidan foydalanish. Jismlarni siljitish bilan ko'chirish va nusxalashda quyidagilarni bajaring.
Agar kerak bo'lsa, derazalarni ekranga qo'ying, shunda ikkalasi ham bir vaqtning o'zida ko'rinadigan bo'ladi. Ko'chib o'tishda - ob'ektning ikonkasini bitta papkaning oynasidan boshqa papkaning oynasiga olib keling.
Nusxalash paytida, bitta papkaning oynasidan boshqa papkaning oynasiga ob'ekt belgisini bosilgan tugmachasi bilan torting
Papkalar va fayllarni ko'chirish va nusxalash sichqonchaning o'ng tugmasi bilan ob'ektlarni tortib olish orqali ham amalga oshirilishi mumkin. Bunday holda, tortish tugagandan so'ng, paydo bo'lgan kontekst menyusida kerakli buyruqni tanlang: Ko'chirish yoki Nusxalash. Vaqtni almashtirish buferi yordamida ob'ektlarni ko'chirish va nusxalashda quyidagilarni bajaring. Ob'ekt ko'chiriladigan yoki ko'chiriladigan papkaning oynasini oching.
Ko'chib o'tishda - ko'chirilgan ob'ektni tanlang va uni quyidagi usullardan biri bilan clipboardga o'tkazing:
Nusxalash paytida - ko'chirilgan ob'ektni tanlang va uni quyidagi usullardan biri bilan clipboardga nusxa oling:
Ob'ekt ko'chiriladigan yoki ko'chiriladigan jildning oynasini oching.
Ob'ektni clipboarddan quyidagi usullardan biriga qo'ying:
Diskka va papkalarga disketalarga nusxalash boshqa yo'l bilan amalga oshirilishi mumkin. Buning uchun ob'ektning belgisini o'ng tugmasini bosing va Send - Disk 3.5 (A :) buyrug'ini bajaring. Papkalarni va fayllarni o'chiring Papkalar va fayllar bir necha usul bilan o'chirilishi mumkin.
