Fevral inqilobi (1917) -rossiyada samoderjaviyega barham bergan inqilob. Fevral

Oktyabr to‘ntarishi. Turkistonda mustabid Sovet

hokimiyatining o‘rnatilishi, uning shovinistik siyosati

1917 yil sentyabr oyida bolsheviklashgan Toshkent Soveti soldatlarni va asli

rossiyalik ishchilarni o‘z tomoniga torta olgan edi. Oktyabr oyida Rossiyada

to‘ntarish bo‘lib o‘tgandan co‘ng, uning ta’siri tez orada mustamlaka o‘lkaga ham

yoyildi. Toshkentdagi Oktyabr to‘ntarishi qatnashchilari 1 noyabrda Bosh komissar

general Korovichenko va Muvaqqat hukumatning Turkiston qo‘mitasini qamoqqa

oldilar va shu kuni Turkistonda Sovet hokimiyatini o‘rnatilganligi e’lon qilindi.

Qurollangan evropali ishchilar, asosan temiryo‘lchilar, Toshkent garnizonining

soldatlari davlat to‘ntarishini o‘tkazdilar.

Turkiston bolsheviklari o‘lkadagi butun hokimiyatni o‘z qo‘llariga olish uchun

shafqatsiz kurash olib bordilar.

1917 yil 15-22 noyabrda Toshkent shahrida bo‘lib o‘tgan ishchi, soldat va dehqon

deputatlarining III o‘lka s’ezdida hokimiyat masalasi hal qilindi. Bunda 15 kishidan

iborat Turkiston Xalq komissarlari soveti tuzildi (8 so‘l eser va 7 bolshevik).

Hukumatga mahalliy aholidan bironta ham vakil kiritilmadi. S. Lapin boshliq

«ulamochi»lar, menshevik va so‘l eserlarning o‘lka Soveti tarkibiga musulmon

vakillarini ham kiritish borasidagi takliflari inobatga olinmadi. Bu esa

bolsheviklarning milliy masalada yo‘l qo‘ygan katta siyosiy xatosi bo‘lib, bunda sovet

rahbarlarining shovinistik kayfiyatlari ochiq namoyon bo‘ldi. Hukumatning bunday

---

ziddiyatli tarkibi o‘lkada evropali aholi hukmronligini mustahkamladi.

Rossiya Xalq Komissarlari Soveti 2 noyabrda «Rossiya xalqlari huquqlarining

deklaratsiyasi» va 20 noyabrda «Rossiya va SHarqning barcha musulmon

mehnatkashlariga» murojaatnomasini e’lon qildi. Ushbu dabdabali hujjatlarda

xalqlarning o‘z taqdirini o‘zi belgilash huquqi rasmiy ravishda tan olindi; hattoki

ajralib chiqish va mustaqil davlat tuzish huquqi; hamma va har qanday milliy, diniy

imtiyozlar va cheklashlar bekor qilindi.

Bu hujjatlar qanchalik balandparvoz va’dalar bermasin, amalda quruq tashviqot

bo‘lib chiqdi. Ko‘p o‘tmay, Turkiston XKS «SHo‘roi Islomiya», «SHo‘roi Ulamo»

tashkilotlarini tarqatib yubordi. Bu tashkilotlarning a’zolari Turkiston muxtoriyatini,

keyinroq esa milliy istiqlol harakatini qo‘llab quvvatladilar.