Fe’lning vazifadosh shakllari

-gach (-kach, -qach) affiksi: Kelgach, ekkach, chiqqach. Ravishdoshning bu turi qo‘yidagi vazifalarda qo‘llanadi: 1) payt ma’nosini bildiradi va payt ergash gapning kesimi vazifasida kelib, bosh gapdagi harakatning o‘zi bildirgan harakatdan keyin bajarilishini ifodalaydi: U yechinib ko‘rpaga kirgach, Ikromjonga nimadir demoqchi bo‘lib boshini ko‘tardi. (S.Ahm.) 2) sabab ma’nosini bildiradi va sabab ergash gapning kesimi vazifasida keladi: Ko‘ksimda o‘ynadi bir onda sevinch, mahallam oldiga kelgach tramvay.(O.) 3) -gach affiksi yordamida yasalgan ravishdoshning bo‘lishsiz shakli –ma orqali yasalib, asosan, sabab ma’nosini ifodalashda qo‘llanadi: Hadeganda eshik ochilavermagach, xavotir oldik. Ushbu ma’no chiqish kelishigidagi sifatdoshning keyin so‘zi bilan birikuvi vositasida ham ifodalanadi: kelgach - kelgandan keyin, aytavermagach - aytavermagandan keyin.
-guncha (-kuncha, -quncha) affiksi: kelguncha, chekkuncha, chiqquncha. Bu affiks yordamida yasaluvchi ravishdosh ham hozirgi o‘zbek tilida juda keng qo‘llanadi va quyidagi ma’nolarni bildiradi: 1) o‘zi bog‘lanib kelgan fe’l bildirgan harakatning bajarilish vaqtini aniqlaydi. Bunda: a) biror harakatning -guncha affiksli fe’l bildirgan harakatga qadar bajarilib bo‘lishi ifodalanadi: Yuringlar, mashina kampirni tashlab kelguncha, qirga chiqib tushamiz. (I. R.) b) biror harakatning -guncha affiksli fe’l bildirgan harakat sodir bo‘lguncha davom etishi ifodalanadi: Hoy qizlar, shartim shuki, ketguncha ashula qilib ketasanlar. (S.3.) 2) qo‘shma gaplarda ergash gapning kesimi vazifasida kelib, chog‘ishtirish ma’nosini bildiradi: Muncha hayqir-guncha, telba to‘lqinlar, Simlarga quvvat ber shalolalardan. (Mirtemir.)
-gani (-kani, -qani) affiksi: olgani, ekkani, yiqqani. Bu affiks yordamida maqsad ma’nosini bildiruvchi ravishdosh yasaladi: Yig‘im-terimga qarashgani yoshu qari, erkak-ayol - butun shahar hasharga chiqdi. Bunday ma’no ifodalashda uchun ko‘makchisi ham keng qo‘llanadi: Yig‘im-terimga qarashish uchun yoshu qari, erkak-ayol- butun shahar hasharga chiqdi.
Bu turdagi ravishdoshning o‘ziga xos xususiyatlaridan biri, uning bo‘lishsiz shakliga ega emasligidir.


ADABIYOTLAR

1. 
   М.Мирзаев, С.Усмонов, И.Расулов Узбек тили. Т., «Укитувчи» 1978.
   
2. 
   Ш. Шоабдурахмонов, М.Аскарова, А.Хожиев, И.Расулов, , Х.Дониёров Хозирги њзбек адабий тили. Т., «Укитувчи» 1980.
   
3. 
   М.Ирскулов Тилшуносликка кириш. Т., «Укитувчи» 1992.
   
4. 
   А.Баскаков, А. Содиков, А.Абдуазизов Умумий тилшунослик. Т., «Укитувчи» 1981.
   
5. 
   Х.Неъматов, О.Бозоров Тил ва нутк. Т., «Укитувчи» 1993.
   
6. 
   У.Турсунов, Ж.Мухторов, Ш.Рахматуллаев Хозирги њзбек адабий тили.. 1-кисм. Т., «Укитувчи» 1979.
   

7. N. Turniyozov A.Rahimov O‘zbek tili (ma’ruzalar matni)

8. 
   www.ziyonet.uz