Fayzulla boynazarov

A B D U L L A  Q O D I R I Y
(1894-1938)
1894-yiI  10-aprelda  Toshkentda tug'iladi.  9-1 0  yoshida maktabga 
boradi. 2-3 yil eski usuldagi maktabda o'qiydi. So'ngra bir boyga xizmat- 
ga boradi. Boy Abdullaning zehni o'tkir bo'lganligi uchun uni rus-tuzem
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

m aktabiga  o‘qishga  beradi.  Ham  ishlab,  ham 
o ‘qiydi.  So‘ngra  uyidan  m aktabga  qatnab  akasi 
yonida  taqachilik  hunarini  o brganadi.  1914-yiIda 
Toshkentdagi Abulqosim  madrasasiga o‘qishga ki­
radi.
1913-yildan  boshlab  «Sadoi 
Turkiston», 
«Samarqand»,  «Oina»  gazetalarida  shingil  hikoya 
va  maqolalari  bosila  boshlaydi.  1914-yil  1-aprelda 
«Sadoi  Tur-kiston»  gazetasida  «Yangi  masjid  va 
maktab»  asari  chiqadi.
«Baxtsiz  kuyov»  asarida hashamatli  to‘y,  ortiq­
cha sarf-xarajatlar qoralanadi. Asarda  Solih  ismli  yetim yigit  katta qarz 
olib, boy qiziga uylanadi.
1917-yili  adib xalq  militsiyasiga ko‘ngilli  boMib yoziladi.  1919- yili 
«Oziq  ishlari» gazetasiga muharrirlik qiladi.
«Rosta»,  «Ishtirokiyun»,  «Qizil  bayroq»,  «Inqilob»,  «M ushtum» 
jurnali  va  gazetalarida  ishlaydi.  Muxbir  sifatida yozganlarida Qodiriy, 
Julqinboy,  Kalvak  Maxsum,  Toshpo‘lat,  Ovsar,  Dumbul  degan  imzo- 
taxallus chekadi.
A.  Qodiriy  «Kalvak  Maxsumning xotira  daftaridan»  (1923-1927), 
«ToshpoMat  tajang  nima  deydi»  asarlarida  yozuvchilik  sa n ’atini 
namoyish  etadi.
« 0 ‘tkan  kunlar»ni  yozuvchi  1919-yilda  yoza  boshlagan,  parchalar 
1922-yilda «Inqilob» jurnalida bosiladi.  1926-yilda alohida kitob holida 
chiqadi.
Xarakter yaratishda  «ОЧкап  kunlar» Abdulla  Qodiriy talantining 
yorqin  tim solidir.  Yusufbek  hoji,  0 ‘zbek  oyim,  Kumush,  Otabek, 
Mirzakarim  qutidor,  Oftob  oyim,  Zaynab,  Xushro‘y,  Usta Olim, Aziz- 
bek, Musulmonqul, Xudoyor,  Hamid, Jannat, Sodiq -  bulaming har biri 
esda qoladigan obrazlardir.
« 0 ‘tkan  kunlar»ni jahon  adabiyoti  xazinasini  bezab turgan  ko‘plab 
shoh asarlar bilan tenglashtirish  mumkin.
Yozuvchi  asar  qahram onlarining  ichki  olamini,  rango-rang  ruhiy 
tuyg‘ularini  katta mahorat bilan ochib bergan.
M uallifning  tasvir  vositalari  nihoyatda  go‘zal.  Rom anda  har  bir 
obraz,  har  bir  voqea  nihoyatda  go‘zal,  o ‘quvchining  e’tiborini  o‘ziga 
tortadigan, qalbini  sehrlab oladigan tarzda ifodalangan.
Abdulla  Q odiriy  1924-yilda  V.  Bryusov  nomidagi  oliy  adabiyot 
kursida o‘qib  keladi.  Mana shu  o‘qish  davomida rus  va jahon  romanla­
rini o‘qib katta taassurot oladi.
Abdulla Qodiriy  nafaqat  o‘zbek  adabiyotida,  balki  Markaziy  Osiyo 
adabiyotida  to ‘laqonli,  mukammal  roman  yozish  san’atini  boshlab
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

berdi.  To‘g‘ri,  ilgari ham roman yozishga urinishlar boMgan.  Biroq  ular 
Abdulla Qodiriy  yaratgan  romanchilik  maktabi  darajasiga  ko‘tarila ol- 
magan.
Abdulla  Qodiriy  ikkinchi  bir yirik  romani  «Mehrobdan  chayon»ni 
ham katta mahorat bilan yozadi. Yozuvchi  o‘z asarida xon zamonlarida- 
gi  manfur  illatlam i,  razolat va  hasadgo‘yliklarni  qattiq  tanqid  ostiga 
oladi.  Romanning «Mehrobdan chayon» deb  nomlanishida ham  ramziy 
m a’no  bor.. Adib  zamonaning  zahar  bogMagan  chayonlari  boMmish 
Xudoyorxon,  Abdurahmon  domla,  Shahodat  mufti,  Kalonshoh  kabi 
kishilarni  ayovsiz fosh etadi.
Abdulla  Qodiriy  Gogolning  «Uylanish»  komediyasini,  Chexovning 
«Xamelyon»  hikoyasini,  D.  Didro,  Emil  Zolya,  Mark  Tven  va  boshqa 
jahon adabiyoti  namunalarini  o ‘zbek tiliga ag‘dargan  tarjimondir.