Fayzulla boynazarov

BERNARD SHOU
(1856-1950)
Oilani  musiqa  o ‘qituvchisi  b o ig a n   onasi 
boshqaradi.  Shuning uchun  ham Jorjda musiqaga, 
qo
4
shiqqa,  adabiyotga qiziqish  erta  uyg'onadi.  15 
yoshga to4lganda onasi  oilani  tark etib,  Londonga 
ketib  qoladi.  Shundan  so‘ng  qashshoqlik  girdobi 
o'ziga tortib, bilim olishi, o'qishi  uchun  imkoniyati 
cheklanadi.
1876-yiIda  20  yoshli  Jorj  Irlandiyadan  Lon­
donga  keladi.  Dastlab  bu  irland  yigitining  ingliz 
hayotiga  ko4nikishi  qiyin  bo'ladi. 
0
4n  yil  ichida 
yosh  adibning birin-ketin beshta romani  nashr qili- 
nib,  tez  orada  uning  nomi  Londondan  uzoqlarga 
ham yoyildi.
«Baxtsiz nikoh»,  «San’atkor sevgisi»,  «Yolg4iz sotsialist» romanlari 
uning  ilk  ijod  namunalaridir.  Shou  jahon  adabiyotiga  «Uorren 
xonimning  kasbi»  asari  bilan  kirib  keldi  va  bu  asar  dramaturg  shon- 
shuhratini  orttirib yubordi.
«Qabul  qilinmagan  pyesalar»,  «Puriton  uchun»,  «Sezar  va  Kleo­
patra»  (1898),  «Jon  Bullning  o 4zga  oroli»,  «Mayor  Barbara»  asarlari 
dramaturgning sermahsul  ijodidan darak  beradi.
70-80-yillarda  adib  beshta  roman  yozadi.  Biroq  bu  romanlari  ilk 
ijod  namunasi  bo'lishiga  qaramasdan,  mavzu jihatidan  ham,  hayotga 
yaqinligi  bilan  ham o4z davrining yetuk romanlari  qatorida turadi.
Adib m a’lum  muddat badiiy ijoddan chekinib, publitsistikaga o'zini 
uradi.  Dastlab  muzika  va  qo4shiq  san’ati  haqidagi  qator  maqolalari 
Korno  di  Basseto  taxallusi  ostida  «Star»  gazetasida  bosila  boshlaydi. 
So‘ngra «G.  V.  S» taxallusi  bilan teatrshunoslikka oid  maqolalari  chiqa­
di.
Shou  o‘zining  iqtidorini  ilmiy-tanqidiy  maqolalar,  turli jam iyatlar 
ochishga bag'ishlaydi.  U  xotini  bilan  «Fabian jamiyati»ni  ochadi.  «Fa­
bian jamiyati», garchi o4z davri  uchun unchalik katta foyda bermasa-da, 
Shou  o'zining  m ohir  notiq  ekanligini  namoyish  etadi,  Londondagi 
ko'pgina joylarda mohirona  ma’ruza o'qiydi.
Nasrda mashhur bo'la  olmagan  Shou  o'zini  dramaturgiyaga  uradi. 
Dramaturg  ilk to'plamini  «Qabul  qilinmagan  pyesalar»  deb  ataydi.  Bu 
atamada  ma’lum  darajada  ramziy ma’no  mavjud.  Chunki  adibning  ro­
manlarini  nashriyotlar qabul  qilmagan edi.  Ehtimol,  dramalarimni  ham 
teatrlar qabul  qilmas  degan,  xavotirda shunday ataydi. Ayrim  tadqiqot- 
chilar  bu  atamani  boshqacha  talqin  qiladilar.  «Qabul  qilinmagan 
pyesalar»  turkumi  uchta  dramadan  iborat.  «Boshqaruv  uyi»  (1885)
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

«Uorren  xonimning  kasbi»  (1894),  «Tashlandiq»  (1893)  asarlarida ja ­
miyatda  hukm  surayotgan  qashshoqlik  va  boylikni  bir-biriga  qarama- 
qarshi qo‘yadi.
Bernard  Shou  dram aturgiyada  o ‘zining  m unosib  o ‘rnini  topadi. 
«Uorren  xonimning  kasbi»  tragediyasi  yozilishi  bilanoq  sahna yuzini 
ko‘radi  va matbuotda munozaralar boshlanadi.  Bu munozaralar drama­
turg  mahoratini  kamsitmagan  holda,  obrazlarning  o ‘zaro  munosabati, 
dunyoqarashi  atrofida qizgMn davom  etardi.
Pyesada tasvirlanishicha,  Uorren  xonim  ochiqchasiga  boy-badavlat 
kishilar bilan yura boshlaydi,  bir joyda maishat, buzuqlik bilan shug
6
ul- 
lanuvchi  uy  ochadi.  Kollejni  bitirgan  qizi  Vivi  onasining bunday  ishla- 
ridan  xabar  topib  qoladi.  Onasining  bunday  ishlar  bilan  m ashg‘ul 
boMishi  va  shuning  orqasidan  pul  to‘plashi  Vivi  dunyoqarashiga qattiq 
ta’sir etadi.  Buning  ustiga onasining boy-badavlat jazmanlaridan  boM­
mish  Kroft  Viviga  uylanish  niyati  borligini  aytadi.  Vivi  boshqa  bir 
yigitni  sevib,  ular o ‘rtasida  sof muhabbat  uchqunlari  tobora  alangala- 
nib bormoqda edi.
Asar qahramoni  onasi  Uorren  xonimdan  nafratlanadi.  Asarda  aqlli 
va pokiza  qalb  egasi  Vivi  bilan  fohishalikni  o ‘zlariga  kasb  qilib  olgan 
xonim lar  o ‘rtasida  to ‘qnashuv,  kurash  jarayoni  o ‘zining  haqqoniy 
ifodasini topgan.
Dramaturg  «Qabul  qilinmagan  pyesalar»  turkum iga  kirgan  uch 
asarini  ham  sahnaga qo ‘yish  taqiqlangandan  keyin,  «Qabul  qilingan 
pyesalar» turkumini e ’lon qiladi. Bu turkumga «Qurol va inson» (1894), 
«Kandid» (1895), «Tanlangan qismat» (1895) pyesalari kiradi.  Lu pye­
salar siyosatdan  biroz uzoqroq, ularda  urushdan keyingi  ijtimoiy hayoi 
muammolari qalamga olinadi.
Bernard  Shou  ijtimoiy hayotidagi  yaramas  illatlami,  qabihliklami, 
boylik orttirish  yoMida har qanday jinoyatlam i  qilishdan  toymaydigan 
kimsalarni  tanqid  etadi.  Bernard  Shou  yashagan  zamonda  yangi  bir 
oqim -  puritanlar yuzaga kelgan  boMib,  bu  oqim  tarafdorlari  illatlami, 
eski  an’analami  tanqid  qilishga kirishgan  edi.
Shuning uchun  ham  Shou keyingi  yozilgan turkum asarlarini  «Puri­
tan  uchun pyesalar» deb ataydi.  Bu turkumdan «Afsungar olim» (1897), 
«Sezar  va  Kleopatra»  (1898),  «Kapitan  Brasebaun  murojaati»  (1899) 
pyesalari  o‘rin egallagan edi.
Bu  asarlar  Bernard  Shou  nomini  uzoq-uzoqlarga  tanitdi.  Uning 
keyingi  yozilgan  dram alari  ilgarilariga  nisbatan  ustun  turadi.  «Jon 
Bullning  o‘zga  oroli»  (1904),  «Mayor Barbara»  (1905),  «Pigmalion» 
(1912) va boshqa asarlari  Bernard  Shouning eng go‘zal  asarlaridir.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---