Farmon Ergashovich Nurboeyv, Shahlo Shavkatovna Tillоeva, Dilbar Baxriddinovna Raxmatova

Moxov kasalligi 
Moxov kasalligi-savdoning butun badanda yoyilishidan paydo bo`ladigan yomon 
bir  illatdir  
Moxov: 
- a`zolar mizojini 
 -a`zolarning ko`rinishini 
 -a`zolar uzluksizligini  buzadi 
 -hatto a`zolar yeyilib, yaralanish tufayli tushib ketadi 
Moxov kasalligining eng birinchi ta`sir etuvchi sababi jigar mizojining juda issiq 
va  quruqlikka  moyil  bo`lib  buzilishidir.  Bunda  qon  kuyib  savdoga  aylanadi  yoki 
butun badan mizojining buzilishidir, ya`ni bu ikkala mizoj shu  darajada buziladiki,  
u tufayli qon sovib quyiladi.  
Moxovning  moddiy  sababi  esa,  savdoni  tug’diradigan  ovqatlardir:  balg’am 
tug’diradigan ovqatlar ham, agar ularni iste`mol qilganda ustma-ust me`da buzilsa, 
ularda harorat ta`sir qilib, suyuq qismini tarqatadi va quyug’idan savdo ko`payadi.  
Moxov  kasalligini  keltirib  chiqaruvchi  yordamchi  sabab:  teri  teshiklari  to`silib, 
tug’ma haroratning bo`g’ilishi va qonning sovib quyulishi, ayniqsa, taloqning qonni 
torta  olmaydigan  va  uni  savdo  xiltidan  tozalashga  quvvati  yetmaydigan  darajada 
kuchsiz bo`lishidir.  
Moxov avvalo, qo`l-oyoqlar va yumshoq a`zolardan boshlanadi, shu  a`zolarning 
mo`yi  to`kilib,  rangi  o`zgaradi,  ba`zan  esa  yaralanadi,  so`ngra  esa  moxov  butun 
badanga yoyiladi.  
Belgilari: 
-badan rangi qoralikka moyil bo`lib qizaradi  
-kuzda qizg’ish xiralik paydo bo`ladi  
-nafas qisiladi  
-o`pka va o`pka nayining zararlanishi tufayli tovush bo`g’iladi  

---

378 
 
-aksirish ko`payadi  
-burun do`nqillab manqalanadi  
-burunda tiqilma paydo bo`lib, hid sezmaydi  
-mo’y siyraklashib kamayadi  
-ko`krak va yuz atrofi terlaydi  
-badan sassiq hidli bo`ladi  
-tentaklik va kishilarni ko`rolmaslikdan iborat savdoyi xulq paydo bo`ladi  
-savdoga tegishli tushlarni ko`p ko`radi.  
Quvvatning  zaiflashishi,  haroratni  so`ndirishga  bo`lgan  ehtiyojning  kamligi 
sababli,  moxov  kasalligiga  uchragan  kishining  tomir  urishi  zaif  bo`ladi,  chunki 
moxov sovuq mizojdan kelib chiqadigan kasallikdir.  
Davolash 
1.Kasallik  og’irlashishidan  oldin  organizmni  bo`shatish,  tozalash  tadbirini 
qo`llash 
2.Kasalga qon ko`pligi aniqlansa, uning ikkala qo’lidan bo`lsa ham tezda yetarli 
darajada  qon  olish  kerak.  Tomirdan  qon  olingandan  so`ng  kasalga  bir  hafta  dam 
berish, keyin Abu Jahl tarvuzining etidan tayyorlangan iyoraj bilan bo`shatish lozim. 
3.Ichishga:  af `o  ilonidan tayyorlanadigan kulchalardan elgil o`zidan hargal bir 
misqoldan olib, yo 1 uqiya quyuq sharob yoki tilo sharobi ichiladi. 
4.Bunday  kasallarga  beriladigan  ovqatlar  esa  tezda  hazm  bo`ladigan  yaxshi 
kaymusli  narsalar,  masalan,  ma`lum  qush  go`shtlarining  qaynatma  sho`rvasi  va 
go`shti yengil hazm bo`ladigan yangi baliqdir, bularga zarur dorilar qo`shib beriladi. 
Baxak  -  terida  yuzaga  kelib,  terida  chuqur  botadi,  lekin  go`sht  va  suyakgacha 
bormaydi. Oq peslik esa teri, go`sht va suyakgacha boradi. 
Kasallik  sababi:  quvvatning  zaifligi  bo`lib,  u  ozuqani  moslashtirib  o`zgartira 
olmaydi. 
Ikki xil baxak farqlanadi: 

---

379 
 
-oq baxak 
-qora baxak 
Ikkala baxakda ham: 
-modda suyuq 
-haydovchi quvvat kuchliroq bo`lib u moddani teri yuzasiga haydaydi 
Peslikda esa: 
-modda quyuq 
-haydovchi  quvvat  kuchsiz  bo`lib,  uning    ta`sirisiz  tufayli  modda  ichkarida 
o`rnashib qoladi va  ichkaridagi narsaning mizojini buzadi. 
-o`zgartiruvchi quvvat o`rnashgan moddani moslashtirib o`zgartira olmaydi. 
Izoh:  modda  o`rnashib  olganda  o`ziga  kelayotgan  ozuqani  o`z  tabiatiga 
aylantiradi.  Yaxshi  mizoj  buzuq  moddani  yaxshi  va  moslashgan    moddaga 
aylantiradi. Bu esa daraxtlar bir joydan boshqa joyga ko`chirilganda ularning mevasi 
zaharlikdan  yeyiladigan  holatga  va  yeyish  mumkin  bo`ladigan  holatdan  zaharli 
holatga o`tishiga o`xshaydi. 
Jolinusning  fikricha,  Lobah  deb  nomlanadigan  mashhur  bo`lgan  daraxtning 
mevasi  Eronda  zaharli  bo`lib,  u  Misrga  ko`chirilgach  uning  mevasi  yeyiladigan 
bo`lgan. Shuningdek a`zolar moddalar uchun go`yo mamlakat bo`lib sanaladi. 
Ikkala baxak o`rtasidagi farq shundaki: 
-oq baxak – balg’am moddasi tufayli yuzaga keladi 
-qora baxak -savdo moddasi tufayli yuzaga keladi 
Qora  peslik  -  oq  peslikdan  tubdan  farq  qiluvchi  kasallik  bo`lib,  po`st 
tashlaydigan  temiratki  deb  ataladi.  Bu  temiratki  juda  dag’al,  tangali  bo`lib, 
qichishish belgilari kuzatiladi. 
Kasallikda  teri  xiltni  o`ziga  yondosh  turgan  jismdan  ta`sir  qilish  darajasidan 
ortiqroq ravishda suradi. Qora peslik oq peslikdan ko`ra bexavotirroq. 
Oq va qora baxak, peslik, vazax belgilari: 

---

380 
 
-vazax ustida mo`y qora yo qizg’ish bo`lib o`sadi 
-peslikda mo`ylar doim oq bo`lib o`sadi 
-peslikda teri va pastroq va cho`kkanroq bo`ladi 
-vazax teri sohasiga igna sanchilganda qon chiqadi. 
-peslikda  teri sohasiga igna sanchilganda qon chiqmaydi, balki suvsimon rutubat 
chiqadi,  ishqalanganda  qizarsa,  sog’ayishga  umid  degani  va  u  baxak  bo`lishi 
mumkin. 
-Qora peslikda po`st tashlash, terining tanga-tanga bo`lishi, sopolsimon bo`lishi 
kuzatiladi. 
-Qora peslikda teri dag’al yoki silliq bo`lishi mumkin. 
-ikkala oq dog’ning silliq xili xavflidir. 
-ikkala qora dog’ning silliq xili xavfsizdir, chunki u baxakdir. 
-chuqur  o`rnashib,  qizarmaydigan  va  qonamaydigan  juda  keng  joyni  oladigan 
qora peslikda sog’ayishga umid yo`q. 
Davolash 
Qora baxakda: 
-dastlab, tomirdan qon olish 
-kuygan xilt va savdoli xilt devpechak va daraxt po`kagi, qora xalila, chilpoya va 
Rum  rayhoni  kabilarning  qaynatmalariga  mayiz  va  anjirni  qo`shib  ichirish  orqali 
bo`shatiladi 
-goho yaxshi kaymusli ovqatlarni iste`mol qilish tavsiya etiladi. 
-hammomga tushib turish buyuriladi 
Izoh: 
Agar bemorda talog’i kasallangan bo`lsa, bu a`zo savdoni tortishda zaiflashadi.       
Shuning uchun ham biz taloqni tuzatish bilan shug’ullanishimiz lozim. 
Taloq tuzatilgach, po`st ko`chirilib, bemorga kuchli tozalovchi va sog’lom qonni 
tortuvchi dorilar buyuriladi. 

---

381 
 
Suvli qavarchiq terida paydo bo`lsa, teri tushib ketguncha bemorga dam beriladi. 
Agar  dori  qavarchiq  hosil  qilmasdan  terini  achishtirsa,  u    bosilguncha  dori  olib 
qo`yilib, so`ngra yana qo`yiladi. 
Sog’lom qonni tortuvchi dorilar quyidagilardir: 
Tog’ gazago’tining yelimi,  murch, hardal, indov, yattu` suti, chakamug’, isiriq, 
turp urug’i  va kovul ildizining po`sti 
Kuchli tozalovchi dorilar esa: tunbosh suvi va Abu Jahl tarvuzi qaynatmasidan  
tayyorlangan suyuq surtma dorilardandir. 
Qora baxakda qo`llaniladigan yaxshi surtma tarkibi:  
-turp  urug’i  yetmak  bilan  qo`shib  yanchiladi  va  hammomda  surtiladi  (baxak 
sohasiga) 
-turp urug’i  xardal urug’i sirkada qaynatilgan anjir bilan qo`shiladi va surtiladi 
Vazax va peslikni davolash: 
-tomirdan qon olish va hammomga tushishdan saqlanish lozim 
-sharob ichishdan ham saqlanish lozim 
-agar  badan  toza  bo`lsa,  hammomda  terlash  foydali  bo`lib,  unda  qusish  tadbiri 
ham qo`llaniladi. 
-agar  badan  toza  bo`lmasa,  balg’amni  bo`shatuvchi  dorilar,  so`ngra  siydik 
haydovchi  va  ichni  suruvchi  katta  iyoraj  (ayniqsa,  tarkibiga  Abu  Jahl  tarvuzi  eti 
qo`shilgan iyoraj) iste`mol qilinadi. 
-iyorajlarni  xalila,  devpechak,  chilpoya  va  mayiz  yoki  tuz  qaynatmasiga  solib 
ichish yaxshi foyda qiladi. 
-peslik hajmi kichik bo`lsa uni dog’lash kifoya. 
-badan toza va badan mizoji mo`tadil bo`lsa ichiriladigan dorilar ichirilmaydi,  
chunki  bu  dorilar  biror  ofatga  sabab  bo`lib,  ko`p  qon  ketishga  va  ruhning 
kamayishiga olib keladi. Bu ikki narsa davolashda eng zaruriy manbalardandir. 

---

382 
 
-peslik  a`zoni  davolashda  peslikka  xos  suyuq  surtmalardan  foydalanish  bilan 
davo cheklanishi lozim 
Vazax va peslikda doimo: 
-yopishqoqligi kam, yog’siz, tez hazm bo`ladigan ovqat buyurilishi shart 
-bemor sabzavotlar, halim va unga o`xshash ovqatlardan saqlanishi darkor 
Vazax va peslikda qo`llaniladigan dorilarning ta`siri: 
-tozalovchi 
-toza qonni kuchli tortuvchi 
-Shu  a`zoni qattiq qizdiruvchi 
-oxirida yara qilib po`st tashlattiradigan xususiyatga ega bo`lishi kerak 
Peslikda dorilarning eng afzali bu : 
Yaralantiradigan  yoki  suvli  qavarchiq  paydo  qiladigan  dorilardir,  ya`ni  ular 
moddani oqizib, peslikni tuzatadi va o`sha sohaning o`z rangini qayta tiklaydi. 
Peslikda qo`llaniladigan kuchli dorilar: 
Tog’  mayizi,  cho’l  qovog’i  ildizi,  Gentiana  ildizi,  archa,  sanavbar  yelimi, 
Ro’yan, zok, yashil zok, zangor, oltingugurt kabilar. 
Peslikda qo`llaniladigan surtma dorilar: 
-kirmdona va sirka 
-oltingugurt va Nargiz piyozi 
-tuxum yog’i, chayon o`t  ildizi yaxshi foyda qiladi. 
Vazax uchun yaxshi surtma dorilar: 
-Nilufar ildizi, po`st tashlagan qora ilon qoni, quruq anjir bargi, qora andiz  
kabilar. 
Peslikda qo`llaniladigan suyuq dorilar: 
-sirka, maxsar, sariq tunbosh suvi, dasht piyozi suvi, dengiz piyozi suvi, samsoq 
suvi (ular   qortiq izidan bo`lgan peslikda foydalaniladi) qora andiz shirasi va af `o  
iloni etining sho`rvasi kabilar juda foydalidir. 

---

383 
 
Davoning oxirida peslikda quyidagi bo’yoqli dorilar tavsiya etiladi: 
-sho`ra tuzi, murr, sharob quyqasi, qizil kesak, ro`yan, achchiqtosh kabilar 
Yoki 
-yong’oq  po`sti, xina va o`sma kabilar o`z isbotini topgan buyoqdir. 
Baxak,  vazax  va  peslik  xastaliklari  bir-biriga  o`xshash  bo`lib,  ular  ma`lum  bir 
dalillarga  asosan  tashxislanib,  to`g’ri  davolansa  ijobiy  natijaga  erishish  imkoniyati 
tabib uchun juda yuqori saviyada bo`ladi.