Tish og’rig’i
Tishlar yuqorida aytganimizdek, goho , o’z moddasidagi og’rituvchi biron sabab
bilan, goho tishda joylashgan asablardagi , ba’zan esa milkdagi og’rituvchi sabab
bilan og’riydi, yana milkdagi shish o’sib chiqqan moddani qabul qiladigan oshiqcha
et sababli yoki milkning bo’shashuvi va ilvirash sababli ham tish og’rig’i yuz
beradi. Shunda tish milki yomon moddalarni qabul qilaveradi. Va moddalar milkda
sasib tishlarga zarar yetkazadi va ularni qimirlaydigan qilib qo’yadi. Og’rigan
tishlardan alam chekadigan kishilarning og’rigan va og’rimagan tishlarni ajrata
bilishi qiyin bo’ladi.
Tishlarni davolash turlari ko’pdir. Tish og’rig’ining sababi buzilgan sod mizoj
bo’lib, u sovuq yoki issiq mizoj yoki keksalarda bo’lgani kabi ovqat
yetishmaganlikda bo’ladigan quruq mizoj bo’ldi, lekin, ho’l mizoj bo’lmaydi, bu o’z
joyida ma’lum bo’ldi. Yoki sabab moddali yelli buzuq mizoj bo’ladi. Modda ba'zan
tishda shish paydo qiladi, goho uni kovak qiladi va ba'zan unda qurt paydo qiladi.
Butun gavda modda bilan to’lgan bo’lsa ham, tishlarga keladigan modda yo
me'dadan yo boshdan yoki ikkalasidan birgalikda keladi, chunki butun gavdadan
tishlarga tomon bo’ladigan yo’l o’sha ikkalasi orqali o’tadi.
Goho o’tkir isitmalarda tishlar mizoj buzilishida ishtirok etganligidan ular
og’riydi. Yeyilgan tishning tagida og’riq va lo’qillash paydo bo’lsa, uning
ildizida yetilmagan chiqindi borligi bilinadi. Shunda og’riq va shishga qarshi
davo qilish, keyin tishni sug’urib tashlash kerak.
Belgilar: Tish og’rig’i bilan birga milkda yoki milk tevaragida biror kasallik va
shish bor yoki yo’qligiga diqqat bilan qarash kerak. Milkda shish bo’lsa,
ko’pincha sabab tishning o’zida emasligi taxmin etilib, shunga hukm qilinadi.
Milkning o’ziga tegilganda og’risa ham, o’shanday hukm qilish kerak. Agar
227
milkning o’zida shish bo’lmasa, sabab yo tishning o’zida, yoki uning ildizidagi
asabda bo’ladi. Tishda shish borligi yoki uning yeyilganligi sezilsa, sabab
tishning moddasida bo’ladi, tishning bo’yiga qarab bo’ladigan og’riq sezilsa ham
shunday. Ammo og’riq faqatgina tishning chuqurida sezilsa, sabab tish
ildizidagi asabda bo’ladi, ayniqsa tish ildizidagi etda yoki jag’da aniq og’riq
bo’lsa va tish qamashgandek sezilsa, shunday bo’ladi.
Tish mizojlarining issiq va sovuqligini bilib o’tgan narsalar bilan belgilanadi.
quruqligiga esa tishning xipchaligi va qimirlashi, yel borligiga kengaytiruvchi
og’riqning ko’chib yurishi, xiltning quyuq ekaniga juda aniq issiq va sovuq
bo’lmay turib og’riqning bir joyda turishi belgi bo’ladi. Xiltning o’tkirligiga va
uning qon yoki safro ekaniga og’rituvchi narsadan tishning tez aziyatlanishi,
sanchib og’rishi, milk rangining xiltga hamshakl bo’lib qolishi va tegilganda
juda issiq tuyilishi dalil bo’ladi. Xilt kelib chiqayotgan joyning miya yoki me'da
ekani u ikkalasidan birining yoki ikkalasining to’liqligi bilan bilinadi.
Og’riqning sababi milkda bo’lsa, tishni sug’urib tashlash bilan og’riq
bosilmaydi va bunday qilish ham kerak emas. Sabab tishda bo’lsa, uni sug’urib
tashlash bilan og’riq bosiladi. Sabab asabda bo’lsa, ba'zan sug’urish bilan og’riq
bosiladi, ba'zan bosilmaydi. Bunda og’riqning bosilish sababi tishda bo’g’ilib
tutilib qolgan va tabiat yoki dori uning tarqatilishini istaydigan modda haydalib
boradigan keng joy topishidir.
Davolash: Tish og’rig’i biror a'zoning hamkorligi bilan bo’lsa, davolash ishini
tomirdan qon olib yoki surgi ishlatib, o’sha hamkor a'zoni tozalash bilan boshla;
surgini iyoraj, Abu Jahl tarvuzining eti, saqmuniyo va ivitib ichiladigan dorilar
bilan qilinadi. Sabab boshda bo’lsa, tomoq chayiladigan dorilar bilan bosh
tozalanadi.
Agar tish milkida va oralaridagi etda sezilarli shish bo’lsa, kasalning quvvati va
sharoitiga qarab, avval tomirdan qon olish va surgi qildirish kerak. Dastlab
228
hamma tish og’rig’ida ham sovutuvchi shiralar, qaynatmalar va bularga
o’xshashlarni kofur bilan kuchaytirib, lekin unchalik burishtiruvchi qilib
yubormay, og’izga olib turish lozim. Ko’pincha gul yog’i va mastaki bilan,
yoki g’o’ra zaytun yog’i, yoki mirta yog’i bilan cheklanish kifoya qiladi.
Mayizdan qilingan eski nabiz sharobi va gulning xom yog’ini olib, nabiz
sharobini o’sha yog’da yaxshigina qaynatib og’izga olib turish ham tish
og’riqlariga qarshi foyda qiladi. Undan keyin asta-sekin yetiltiruvchi va
shimiltiruvchi dorilarga o’tiladi.
Kuchli dorilarning ozginasini ham ichga ketishidan saqlanish kerak. So’ngra
asta-sekin a'zoning o’zini bo’shatishga o’tiladi; buning uchun tishlarning
ildizlariga zuluk solinadi, yoki til tagidagi tomirdan qon olinadi, yoki soqol
chiqadigan joyning tagini tilib qortiq qo’yiladi. Og’riq zo’raysa, tishning tagiga
nazla o’tini kofur bilan qo’shib yopishtirish kerak. Og’riq yana zo’raysa,
ko’pincha afyunni gul yog’i bilan ko’shib ishlatishga to’g’ri keladi. Agar afyunni
ishlatmaslikning iloji bo’lsa, uni ishlatmaslik yaxshiroq, aksincha yetiltiruvchi
dorilarni ishlatish kerak.
Tish og’rishining sababi tishning o’zida yoki asablarida bo’lib, ularda modda
bo’lmasa, balki mizoj buzilganligi bo’lsa, uni qarama-qarshi mizojlik ma'lum
tish dorilari bilan davolanadi. Tish mizojining buzilganligiga va uning
kuchsizligiga issiq narsani chaynaganlik sabab bo’lsa, sovuq mizojlik yog’ni
ilitib og’iz chayiladi, keyin uni sovutib chayiladi. Mizoj buzilganligiga sovuq
narsani chaynaganlik sabab bo’lsa, sovuq mizojlik yog’ o’rniga Rum sunbulining
yog’i va bon yog’i kabi issiqlik yog’lar bilan og’iz chayiladi, qovurilgan tuxum
sarig’ini issiqligida yoki issiq nonni tishlab turiladi. Yuqorida aytilgan ikki xil
mizoj buzilishining hamma turlarida o’sha ikkala tadbir aniq foyda qiladi.
Tish og’rishining sababi quruqlikning o’zi bo’lsa, tishni maska yog’ va o’rdak
yog’i bilan ishqalash foyda qiladi. Agar mizoj quruqligi qanday bo’lsa ham, biror
229
modda bilan birga bo’lsa, u modda xoh issiq, xoh quyuq, xoh ko’p bo’lsin,
baribir unga mos keladigan qilib bo’shatish kerak. hamma hollarda ham oldin
boshlab sovutuvchi va qaytaruvchi dorilarni ishlatish kerak; biroq modda issiq
bo’lsa, bu ko’proq zarur, quyuq bo’lsa, kamroq. Kuydirib sirka bilan ivitilgan va
o’ziga barobar tuz bilan qo’shib mayin yanchilgan achchiqtosh, ayniqsa sovuq
moddalarga nisbatan kuchli qaytaruvchi dorilardan sanaladi. Bularni
ishlatgandan keyin sirka yoki uzum sharobi bilan og’iz chayiladi. Sirka bilan
qo’shilgan mozi ham qaytarish uchun yaroqli dorilardandir.
Modda issiq bo’lsa, sovutuvchi shiralar bilan davolanadi va uni
mo’'tadillashtirish tadbiri qo’llaniladi. U shiralar ta'sir qilmasa, shimiltirish yoki
uvushtirish tadbiri qo’llaniladi. Agar modda quyuq yoki ko’p bo’lsa, biz aytgan
dastlabki davolashdan keyin shimdirish tadbiri qo’llaniladi. Og’iz chayiladigan
sirkada gul yog’ining Goho uvushtiruvchn dorilarni ichiriladi. Masalan, filuniyo
ma'junini tish og’rig’idan shikoyat qilgan kishi ichsa va og’izga olib uxlasa, tish
kasalining moddasi yetilib, og’rig’i to’xtaydi. Qor bilan nihoyat darajaga
yetkazib sovutilgan suv zarar yetkazmay uvushtiradigan dorilar to’dasidandir;
uni og’izga ketma-ket olinsa, ba'zan boshlanishida og’riq ko’paysa ham, keyin
tish sezgisiz bo’lib og’riq to’xtaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: |