Farmon Ergashovich Nurboeyv, Shahlo Shavkatovna Tillоeva, Dilbar Baxriddinovna Raxmatova

IX. Badantarbiyadan keyin keladigan charchash haqida 
Dastavval    Ibn  Sino  charchashning  turlarini  3  ga  bo`lib,  keyinchalik  ularga 
to`rtinchisini  ham  kiritgan.  Charchash  paydo  bo`lishining  sababi  2  tadir. 
Charchashning  3  turi:  yarali  charchash,  qotib  charchash  va  shishli  charchash. 
Qo`shimcha  to`rtinchi  tur    rangpar,  qurib  va  ozib  charchash  deb  ataladi.  Yarali 
charchash  shuki,  unda  terining  yuzida  yoki  tagida  yaraga  tegishli  va  qadalish 
vaqtidagi kabi bir narsa seziladi. Buning eng kuchlisi eng chuqur joyda bo`lganidir. 
Shu  turi  ushlab  ko`rganda  seziladi,  goho  kishi  uni  harakat  vaqtida  sezadi;  u  kishi 
gavdasida  tikan  qadalish  kabi  bir  holatni  sezadi.  Shu    xil  charchashga  uchragan 
kishilar  hech  bir  harakatni,  hatto  kerishishni  ham  yoqtirmaydilar  va  kuchsizgina 

---

104 
 
kerishadilar.  Bu  xil  charchash  qattiq  bo`lsa,  kishining  etlari  uvishadi,  agar  oshib 
ketsa, unga qaltiratuvchi isitma tegib, isitmalaydi. 
 Bu  xil  charchashning  sababi-suyuq  o`tkir  chiqindilarning  ko`pligi  yoki 
harakatning  qattiqligidan  go`sht  va  yog’ning  erishidir.  Umuman  buning  sababi 
yomon  xiltlar  bo`lib,  tomirlarga  tarqalishi  bilan  qonni  parchalaydi.  Bu  uning 
zararidir. Yomon xiltlar teri atrofiga tarqalsa, aziyat yetkazadi, xolos. Zararning eng 
ozi yarali charchashni keltirishidir, agar yomon xiltlar bir oz tarqalsa, et uvishishni, 
ko`p  tarqalsa-qaltiratuvchi  isitmani  paydo  qiladi.  Ba`zi  vaqt  o`tkir  xiltlar  tarqalib, 
tomirlarda yetilgan balg’am qoladi. Ba`zan xom balg’am ham go`shtda qoladi. Qotib 
charchash  shuki,  unga  charchagan  kishi  go’yo  gavdasini  bosilgan  va  majaqlangan 
singari his qilib, gavdasiga issiqlik va taranglik sezadi. U kishi harakat qilishni, xatto 
kerishishni  ham  istamaydi,  ayniqsa,  agar  charchash  biror  mehnat  sababli  bo`lsa, 
harakatni  sira  yoqtirmaydi.  Bu  turli  charchash  mushakda  qamalib  qolgan 
chiqindilardan vujudga keladi; lekin u chiqindilarning moddasi yaxshi bo`lib, ularda 
kuydirib achitish bo`lmaydi. Ba`zan, bu xil charchash  boddan paydo bo`ladi, bu ikki 
turning paydo bo`lishi yengil va og’ir holatga ajratiladi. Bu xil charchash ko`p vaqt 
raso  bo`lmagan  uyqudan  keyin  ham  paydo  bo`ladi.  Charchash  ko`p  uyqudan  keyin 
paydo  bo`lgani  ham  uchun  bu  tur  charchash  yomondir.  Eng  yomoni  esa  mushak 
bo`laklarini  turganicha  qotirib  tarang  qilib  qo`yuvchi  charchashdir.  Shishli 
charchashga  kelsak,  bunda  gavda  odatdagidan  qiziganroq  bo`lib,  hajmi,  rangi 
o`zgaradi  va  harakatni  yoqtirmaydi,  shishganga  o`xshab  turadi.  Bu  bilan  ham 
taranglik seziladi.