Farmon Ergashovich Nurboeyv, Shahlo Shavkatovna Tillоeva, Dilbar Baxriddinovna Raxmatova

Uzluksizlikning buzilish kasalliklari haqida. 
U ba`zan terida bo`lib, tirnalish va yulinish deb ataladi. Bu ba`zan go`shtda 
bo`ladi va yiringlamagan yangi xili jarohat deb ataladi, yiringlagan xili yara deyiladi. 
Yiringning paydo bo`lishi - jarohatlangan a`zoning zaifligi va oziq iste`molidan, 
hazmdan ojizligi jihatidan zararli chiqindilarning haydalishidan yuzaga keladi. Shu 
bilan birga hazm bo`lmagan moddalarning o`zi ham chiqindiga aylanadi. 
Uzluksizlikning buzilishi suyakda ham bo`ladi - suyak sinib ikki yoki ko`p 
bo`laklarga ajralgan bo`ladi yoki titilib mayda bo`laklarga ajralgan bo`ladi. 

---

75 
Bundan tashqari uzluksizlikning buzilishi tog’aylarda yoki asablarda bo`lishi 
mumkin. Agar bu buzilishi eniga tushgan bo`lsa, kesilish deyiladi, uzunasiga 
tushgan bo`lib, chuqur bo`lmasa, yoriq deyiladi, chuqur bo`lsa teshik deyiladi. 
Agar uzluksizlikning buzilishi arteriya va vena tomirlarida paydo bo`lsa, u 
yorilish deyiladi. Agar ular tomirlarning ko`ndalangiga to`g’ri kelsa, uzilish yoki 
ajralish deyiladi. Uzunasiga kelgan bo`lsa, darz deyiladi, ularning og’izlari ochilgan 
bo`lsa, yorilish deb ataladi. 
Murakkab kasalliklar 
Bir qancha kasalliklar yig’indisidan bir kasallik paydo bo`ladi. Misol qilib, 
shishni aytish mumkin. Shishda shakl va tarkib (tuzilish) kasalligi ham topiladi, 
chunki shakl va miqdorni buzmaydigan shish yo`qdir. Shish yumshoq a`zolarda 
paydo bo`ladi, ba`zan suyaklarda ham shishga o`xshash narsa paydo bo`lib, uning 
(suyakning) hajmi kattalashadi. Har qanday shishda ko`rinarli sabab yo`q, uning 
jismoniy sababi moddaning biror a`zodan pastki a`zoga o`tishidadir, bu nazla deb 
ataladi. 
Ba`zan shish va toshmalarni tug’diradigan moddiy sabab kayfiyatlarida zarar 
bermaydigan boshqa xiltlar qolib ketadi. 
Shishga sabab bo`ladigan moddalar 6 tadir. 4 xil xilt, suv va yel. Shish issiq 
bo`lishi yoki issiq bo`lmasligi mumkin. Issiq shish yolg’iz g’ayritabiiy qondan yoki 
g’ayritabiiy safrodan paydo bo`ladi deb o`ylab bo`lmaydi, u o`z javhari issiq 
bo`lgan yoki chirish natijasida issiqlik paydo bo`lgan har bir moddadan hosil 
bo`ladi.
Shishlarning yolg’iz qondan bo`lganlari flegmona deb, yolg’iz safrodan 
bo`lgani otashak deb ataladi. Qon va safrodan bo`lganini ikkovining ismlaridan 
murakkab bir ism bilan atashdir, yana qaysi biri ustun bo`lsa, o`shaning ismini 
oldinga qo`yib aytish odatlari 
bor. Masalan, ularning biri "flegmonali otashak" yoki "otashakli flegmona" deb 

---

76 
ataladi. Yiring yiqqanda chiqiq (xuroj) deyiladi. Agar chiqiq yumshoq go`shtlarda, 
bezlarda, qo`ltiq tagida, quloq orqalarida va gavdada bo`lgan yomon sifatlilar 
jinsiga kirsa, toun deb ataladi. 
Issiq shishlarga kelsak, ularning boshlanish davrlari bor, bunda xilt yig’ilib, 
hajm kattalashadi, so`ngra xilt miqdori ortadi va shuning bilan yanada hajm ortib, 
oxiriga yetib to`xtaydi, so`ng hajm pasaya boshlaydi, keyin pishib tarqaladi, yoki 
yiringlanadi. Shish tarqalib - yo`qolish, yiring yig’ish yoki qattiqlanish bilan tugaydi. 
Issiq bo`lmagan shishlarga kelsak, ular yoki g’ayritabiiy savdo moddasidan, 
yoki g’ayritabiiy balg’am moddasidan, yoki suvli moddadan, yohud yel moddasidan 
paydo bo`ladi. G’ayritabiiy savdo moddasidan bo`lgan shish uch jinsdan iborat: 
1.Qattiqlik (sirroz) jinsi. 
2.Saraton (rak) jinsi 
3.Bezlar jinsi, tepki va o`smalar kabi shishlar shu jinsga kiradi. 
Bez jinslari bilan boshqa ikki jins orasidagi farq shuki, bez jinslari sof bezlar 
kabi o`zlarini o`ragan a`zodan ayri o`sadilar, yoki tepki kabi, u a`zolarga 
tashqaridan yopishgan bo`ladilar. Boshqa jinsdagi shishlar esa o`zlari o`sgan 
a`zoning moddasiga aralashib, bir - birlariga kirishib ketgan bo`ladilar. 
Saraton bilan qattiqlik jinslari o`rtasida farq shuki, qattiqlik harakatsiz va 
sezgini yo`qotuvchi shish bo`lib, unda alam beruvchi og’riq bo`lmaydi. Saraton esa 
harakat qiluvchi, ortuvchi va aziyat yetkazuvchi shishdir. 
Toshmalar - ba`zilari chechak kasalligi kabi g’ayritabiiy qon xiltidan, 
ba`zilari eshakemi kabi g’ayritabiiy safro xiltidan, ba`zilari qizamiq, uchuq, qo`tir, 
so`gal kabi g’ayritabiiy qon va safro xiltidan hosil bo`ladi. Ba`zilari qavarchiqqa 
o`xshash suvli bo`lib, ba`zilari pufakka o`xshash havodan iborat.