Farmon Ergashovich Nurboeyv, Shahlo Shavkatovna Tillоeva, Dilbar Baxriddinovna Raxmatova

Kasalliklarga qo`shib sanaladigan holatlar: 
Bu kasallik jarayonida kuzatiladigan belgilarning namoyon bo`lishidir, ya`ni:
-mo`ylarda bo`ladigan o`zgarishlar 

---

77 
-teri rangining o`zgarishi 
-hidlar 
-badanning tashqi ko`rinishi 
Mo`ylarda kuzatiladigan o`zgarishlar: mo`y to`kilishi, yulinishi, ozayishi, 
yorilishi, ingichkalanishi, yo`g’onlashishi, o`ta jingalaklanishi, o`ta yoziq bo`lishi, 
oqarishi yoki boshqa rangga o`tishi mumkin. 
Teri ranginining o’zgarishi:
1.Moddali mizoj buzilishi tufayli, teri rangining o`zgarishi. Masalan, sariq 
kasalligidagi kabi. Yoki moddasiz mizoj buzilishi tufayli, masalan, sovuq mizoj 
ta`sirida teri rangi ganchsimon (oq) bo`lishi, yoki issiq mizoj ta`sirida teri rangining 
sarg’ayishi kuzatiladi 
2.Tashqi sababdan teri rangining o`zgarishi: quyosh, sovuqlik va shamol ta`sirida 
teri rangining qorayishi 
3.Begona tusli dog’larning terida yoyilishi tufayli, teri rangining o`zgarishi. 
Masalan, qora baxak, xollar va sepkillar kabi. 
4.Uzluksizlikning buzilishidan so`ng paydo bo`ladigan chandiqlar natijasida teri 
rangining o`zgarishi, masalan, chechakdan so`ng qoladigan qo`tirlik, yaralarning 
o`rinlari. 
hid o`zgarishi - kasalliklar oqibatida qo`ltiq ostining hidlanishi yoki badandan 
chiqadigan yomon hidlarning yuzaga kelishi misol bo`ladi. 
Badanning tashqi ko`rinishi - kasalliklar tufayli o`ta ozish yoki o`ta semirishning 
yuzaga kelish holatlarining namoyon bo`lishi kabilar.
Kasalliklarning davrlari haqida 
Ibn Sino fikricha kasalliklarning ko`pchiligida 4 davr bo`ladi: boshlanish 
davri, zo`rayish davri, nihoyatga yetish davri va pasayish davri. Bu davrlardan 
tashqari qo`shimcha sog’ayish davri ham mavjud. 

---

78 
Boshlanish davri - kasallik paydo bo`lib, uning belgilarining yuzaga 
chiqmagan davri. Ikkinchi davr - kasallikning vaqt o`tishi bilan zo`rayishi. Uchinchi 
davr -kasallikning bir holatda bo`lib, to`xtagan davri. To`rtinchi davr - kasallik 
belgilarining kamaygani bilingan davrdir. 
Bemorlarda xastalik sababi aniqlangach, tabib albatta, tashxis qo`yishi 
lozim. Tashxislash sharq tabobatida quyidagi manbalar yordamida amalga oshiriladi. 
Ya`ni, tabiiy manbalar va zaruriy manbalar asosida. Asosiy yoki tabiiy manbalar 
bemorning shikoyati, bemorning o`zidan olinadigan dalillar va bemor 
ajratmalaridan olinadigan dalillar yuzasidan baholanadi. Masalan, bemorning 
shikoyatida asosan og’riq xarakteri, kelib chiqishi, xarakteri, shishlar, uning turlari, 
gavda harakatidagi o`zgarishlar, holsizlik sabablari, hazm buzilishi alomatlarining 
bor yo`qligi, isitmalar, ularning turlari, a`zolardan keladigan hidlar, siydik sifatini 
baholash, axlatdagi o`zgarishlar, teri butunligining buzilishi, rangidagi o`zgarishlar 
va gavda holati yoki vaziyatidagi noxush holatlar hisobga olinishi lozim. Yoki 
bemorning o`zidan olinadigan dalillarga kelsak, tabib bemorning es -hushi, ahvoli, 
teri va shilliq qavatlarning holati, ko`z , ko`z shilliq qavatining holati va tilning silliq 
yoki g’adir - budirligi, har bir a`zo faoliyatidagi o`zgarishlar , tana harorati, 
tirnoqlardagi o`zgarishlar, paypaslab ko`rish, hidlar, pulsdagi (nabz) o`zgarishlarga 
alohida e`tiborini qaratishi darkor. Shuningdek, bemor ajratmalaridan olinadigan 
dalillar ham muhim. Ular quyidagilar: axlat, siydik, tupuk, qusuq, maniy va ter kabi 
ajratmalardagi o`zgarishlar bemorlarni tekshirish tashxis qo`yishda katta ahamiyatga 
ega.