Farmon Ergashovich Nurboeyv, Shahlo Shavkatovna Tillоeva, Dilbar Baxriddinovna Raxmatova


Inson organizmidagi a`zolarning mizojlari



Download 2,9 Mb.
Pdf ko'rish
bet21/204
Sana25.06.2022
Hajmi2,9 Mb.
#704055
1   ...   17   18   19   20   21   22   23   24   ...   204
Bog'liq
dorivor

Inson organizmidagi a`zolarning mizojlari 
Inson organizmidagi a`zolarning mizojlari Ibn Sinoning Jolinusdan olgan 
va o`zi mujassamlashtirib o`z fikr mulohozalarini bildirib yozgan dalillariga 
asoslangan. 
Insonning yashash sharoiti, iqlimi muhitiga qarab uni mizoji aniqlangan. 
Inson esa jonli mavjudotlar ichida eng mo`tadil mizojlidir. Ammo organizmni 
tashkil qilgan a`zolarining ham o`ziga xos mizoji bo`ladi. Bu a`zolarning mizoji uni 
tashkil qilgan to`qima, shu a`zoning bajarib turgan vazifasi, ishi va unda 
bajarayotgan ishi jarayonida paydo bo`ladigan ichki muhiti bilan bog’liqdir. Odam 
organizmining a`zolari yuqorida ta`kidlanganidek o`ziga loyiq mizojli bo`lib, bir-
biriga nisbatan issiqroq yoki sovuqroq, ho`lroq yoki quruqroq bo`ladi. 
Inson gavdasida eng issiq narsa ruhdir, buni lotinchada "pnevma" deb 
ataladi, Tibet tibbiyotida buni "hayot energiyasi" deyiladi. Ruhning paydo bo`lish 
o`rni yurakdir. Undan keyingi darajada turuvchi issiq mizojli a`zo qondir. Qon 
jigarda hosil bo`lsada, yurak bilan bog’liqdir, shuning uchun jigarda yo`q haroratni 
yurakdan, ya`ni ruh manbaidan oladi. Qondan keyingi issiq mizojli a`zo jigardir. 
Jigardan keyin issiq mizojlilikda o`pka, undan keyin esa mushak turadi. Mushakka 
sovuq mizojli asab tolalari kelib tutashganligi sababli uning issiqligi o`pkanikidan 
kamroqdir. Mushakdan keyingi o`rinda issiq mizojli a`zo taloqdir, chunki taloqda 
qon quyqasi bordir. Undan keyin buyraklar turadi, ularda qon ko`p emas. 
Buyraklardan keyingi o`rinda turuvchi issiq mizojli a`zo arteriyalardir. Bu arteriyalar 


38 
ibn Sino ta`biri bilan aytganda, harakatli tomirlar bo`lib, ularning issiqligi tomir 
ichida harakatlanib turgan qon va ruhning issiqligini ularga o`tishidandir. 
Arteriyalardan keyingi o`rinda esa vena qon tomirlari turadi. Ular esa issiqlikni 
tomir ichida harakatlanib turgan qondan oladi. Vena qon tomirlaridan issiqligi 
jihatidan keyingi o`rinda teri tursada, organizmni o`rab turgan terining eng issiqligi 
kam mo`tadil mizojli qismi kaftga qoplanib turgan teri yoki boshqacha qilib 
aytganda kaft terisidir.
Gavdaning eng sovuq mizojli a`zosi balg’amdir, undan keyin esa charvi, 
mo`y, suyak, tog’ay, boylam, paylar, pardalar, asablar, orqa miya va nihoyat teridir.
Inson organizmidagi eng ho`l narsa yoki a`zo balg’amdir. Undan keyingi 
o`rinlarda bir-biriga nisbatan ho`llik kamayib boradi. Balg’amdan keyin qon, yog’, 
charvi, bosh miya, orqa miya, sut bezlari va moyaklar, keyin o`pka, jigar, taloq, 
buyraklar, mushaklar, eng oxirida esa teridir. Shu yerda ibn Sinoning jigar aslini 
olganda o`pkadan ho`lroq ekanligini, ammo nima uchun o`pkadan keyinda 
qo`yilganini quyidagicha izohlaydi: o`pka o`z moddasi va tabiati bilan juda ham ho’l 
mizojli emas. Bu a`zo eng issiq qon bilan oziqlanadi, chunki bu qonda ko`p 
miqdorda safro aralashgan bo`ladi. Badanda ko`tariluvchi bug’lardan va o`pkaga 
oqib keluvchi nazlalardan o`pkada ho`llik to`planib qoladi. Ya`ni, o`pka 
ho`llanuvchandir. Ammo jigar tug’ma ho`l mizojli bo`lganligi tufayli u doimiy 
ho`llanib turgan o`pka moddasini ham ho’llab turadi. 
Shunga o`xshash qon va balg’amning ho`lligi quyidagicha tushuntiriladi: 
balg’amning ho`lligi ko`pincha ho`llanish tufayli,qonning ho`lligi esa qonning 
moddasida to`plangan ho`llik tufayli namoyon bo`ladi.
Suyak mizoji quruq va organizmdagi eng qattiq a`zo hisoblanadi. 
Suyakning tarkib va tuzilishi suyak hujayralaridan (osteotsitlar) tashkil topgan 
bo`lib, tug’ma ho`llikni shimuvchi va o`zlashtiruvchidir. Suyakdan keyingi quruq 
a`zo tog’ay, keyin boylamlar, keyin paylar, pardalar, arteriyalar, venalar, 


39 
harakatlantiruvchi asab tolalari, yurak va undan so`ng esa sezuvchi asab tolalaridir. 
Harakatlantiruvchi asab tolalari albatta sovuq va quruqdir, sezish asablari sovuq. 
Sezish asablaridan keyin gavdadagi eng quruq a`zo bu teridir.
Umuman, gavdada eng issiq narsa ruh, ruhning paydo bo`lish o`rni 
yurakdir, undan keyin qon, so`ng jigar, o`pka, mushak. Mushakka sovuq mizojli 
bo`lgan asab tolalari kelib tutashishi sababli uning issiqligi o`pkanigidan kamroq. 
So`nggi issiq mizoj taloq, buyrak, arteriya va vena qon tomirlar va nihoyat teri 
undan keyin kaftning mo`tadil mizoji teridir. 
 
 

Download 2,9 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   17   18   19   20   21   22   23   24   ...   204




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish