363
balg’amni bo`shatish zarur bo`ladi. Ko`pincha, sabab tirishtiruvchi quruqlik bo`ladi,
ma`lumki, bunda qo`llashga muhtoj bo`linadi.
Sabab modda bo`lganda quyulayotgan narsani teskari tomonga tortish va
kamaytirish, a`zo moddani qabul etmasligi uchun uni kuchaytirish, modda yo`q
bo`lsin uchun uning mavjudini taratish bilan unga qarshi turish kerak. Bularning
hammasida umumiy qoidalarga murojaat qilish zarur. Agar modda qonli bo`lsa, yoki
qon g’alaba qilgan bo`lsa, qarshi tomondagi tomirdan qon olish bilan mashg’ul
bo`lish kerak, agar og’riq badan bo`g’imlariga umumiy bo`lsa, ikkala tomondan qon
olinadi. Keyin, ayniqsa og’riq tuban tomonlarda bo`lsa, qustirishga mashg’ul bo`lish
kerak, chunki bunday hollarda qustirish ichni surishdan foydaliroqdir. So`ngra, agar
moddaning yetilganligi va g’alizligi mone bo`lmasa, ichni surishga o`tiladi,
oldin
kuchli surgidan boshlanadi, garchi muloyimlik bexavotirroq va asta-sekinlik
muvofiqroq bo`lsa ham shunday qilinadi. Keyin buning ketidan oz-ozdan
tozalaydigan surgilar beriladi. Odamlardan ba`zilari birin-ketin yengil surgidan
boshlashni va modda yetilgandan keyin kuchlisi
bilan ishni tugatishni rasm
qilganlar; biroq to`g’risi shuki, agar modda suyuq va safroviy bo`lib, uni yetilgan
deb bilinsa, uni tezroq bo`shatish zarur. Agar modda quyuq bo`lsa, oldin uni
suyultirib va yetiltirib, keyin bo`shatish tomoniga haydalishga tayyorlaydigan qilib
surgi berilsa, zarari yo`qdir;
Agar modda murakkab bo`lsa, surgi va quyuq surtmani murakkab qilish kerak,
chunki to`g’risi shuki, boshlanishda dori bilan davolash
va tomirdan qon olmaslik
kerak, chunki qon olish xiltlarni qo`zg’atib, badanni harakatga soladi va ehtiyoj talab
qilgan narsa chiqmay qoladi. Shuningdek, boshlanishda bo`shatilmaydi ham;
yetilganlik bilinguncha kasalga arpa suvi ichirishni to`xtatilmaydi, agar to`lishlik
chiqarishga muhtoj qilsa, bu ishni sachratqi suvi va ituzum suvi bilan xiyorshanbar
kabi kasalni bir yoki ikki marta o`tirishga majbur qiladigan ichiladigan dorilar bilan
yoki huqna bilan qilinadi, bu keyingisi yaxshiroqdir. Agar bo`shatilish sababli og’riq
364
tusha boshlasa, yaxshi tadbirsiz bo`shatishni qo`llama; chunki bo`shatish ba`zan
xiltlarni o`rnidan qo`zg’atib illat tomon yuboradi. Buhronlarni to`rtinchi, yettinchi va
o`n birinchi kunlarda nima bo`lishini kuzatib bor. Yaxshi buhron ular uchun o`n
to`rtinchi kunda bo`lganidir. Agar modda yetilguncha bo`shatishni kechiktirib,
quyiladigan dorilar bobida
aytilgan qonunga muvofiq sovuq, issiq va iliq suvlarni
quyish bilan kifoyalanadigan bo`linsa, shunday qilinadi, shunda ham sovuq suvdan
boshlanadi.
Issiq mizojli va uvushtiruvchi surtmalarga kelsak,
ularning hammasi
zararlidir: issiq mizojlilari xiltlarni tortgani uchun zararli, uvushtiruvchilar esa,
ularni qamab xomga aylantirgani uchun zararlidir. Sovutuvchi surtmalar quyuq
xiltlarni xomga aylantirib, suyuq xiltlarni tarqatadi va kasallikni cho`zadi.
Issiqlik
surtmalarning ularga zararli bo`lishi bo`g’imlarni qo`llagani uchundir. Sikanjubin
esa o`z nordonligi bilan ularga unchalik muvofiq emasdir. Kuchli urug’lar, masalan,
arpabodiyon urug’i, ko`pincha, xilt chiqindilarni kuydirib toshga aylantiradi.
Yetiltirish tamom bo`lganda savrinjon, bo’zidon va ularning urug’i bilan bo`shat;
yana muloyimlik bilan qon ham ol. Bu chog’da yana qurbaqao`t kabilarni qo`yiladi,
oldinroq kuchsiz dorini ichirishdan o`zingni tort, chunki u moddani qo`zg’atib
qo`yadi-yu, arzirli surmaydi; hatto, ko`pincha, boshqa qotgan moddalarni suyultirib
kasal a`zoga oqizadi. Dorini iste`mol qilishni istagan kishi ertalabki yeyiladigan
ovqatni keyinga qoldirib oldin dorini ichsin, keyin uch soat o`tkazib
sharob va
ozgina suv bilan o`n misqol non yesin, olti soatdan keyin hammomga kirib yuvinsin,
so`ngra muvofiq keladigan narsa bilan ovqatlansin. Keyin siydiradigan narsa ichsin,
chunki siydik chiqarish bo`g’im og’riqlari moddasini kesadi. Negaki, bu, ayniqsa
issiq podagrani qo`zg’atuvchi modda, jigarda va tomirlarda bo`lgan hazm ishining
chiqindisi ekanligi senga ma`lumdir. Bu ham borki, sovuqdan bo`lgan bo`g’im
og’riqli va ho`l mizojli kishilarning ko`pchiligi ko`p surgi ichishdan va huqna
qilishdan
foydalanmaydilar, lekin siydiruvchi narsalar bilan davolanganlarida sihat
365
topadilar. Og’riq tanlilardan shundaylari borki, ular surgi va siydik haydovchi
dorilarni ko`p ishlatishni ko`tara olmaydilar, buning natijasida
ularda qon quyish
hodisasi ro`y beradi, shularning hammasiga rioya qilinsin. Taryoq ham shunday
sovuq mizojli og’riqlarda, xususan bo`shatishlardan keyin foyda qiladi, chunki u
moddalarning qoldiqlarini muloyimlik bilan tozalab tarqatadi va a`zolarning
hammasini kuchli qiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
