Farmatsevtik yordam fanidan

 
2. YALLIGLANISHGA QARSHI DORI VOSITALARINING 
FARMATSEVTIK YORDAMDAGI O’RNI
 
YAllig‘lanish jarayoni 3 xil fazadagi reaksiyalar bilan yuzaga chiqadi: 
-ekssudatsiya 
-infiltratsiya 
- proliferatsiya. 
Bu jarayonlarning xar birida og‘riq bilan bog‘liq reaksiya va xarorat kutarilishi qayd etiladi.
Umuman har qanday yallig‘lanish jarayonida 5 ta klassik simptomlar qayd etiladi: 
-qizarish (rubor) 
-shish (tumor) 
-isitma kutarilishi (color) 
-og‘riq (dolor) 
-yallig‘langan a’zo yoki xujayra faoliyatini buzilishi (functia laesa) 
YAllig‘lanish jarayonini qaerda, qaysi organdaligi, uni yallig‘lanish darajasiga qarab davolash 2 
xil usulda bo‘ladi: 
-jarroxlik yo‘li bilan (appenditsit, paraproktit) 
-nosteroid yallig‘lanishga qarshi preparatlar bilan davolash. 
Biz YAQNPlarning farmakodinamikasi va ta’sir mexanizmi, farmakokinetikasi ustida tuxtab 
o‘tamiz. 
Ta’sir mexanizmi: 
NYAQVlar ta’siri SOG yoki prostoglandin-sintetazani ingibirlanishi orqali 
amalga oshadi. Tanada SOG-1 va SOG-2 mavjud bo‘lib, birinchisi OIS shilliq qavatini ximoyalash, 
trombotsitlar faoliyatini va buyrakda qon aylanishini boshqarishda, 2-si esa yallig‘lanishdagi
prostoglandinlar sintezida qatnashadi. SHu sababli SOG-1 ni ingibirlanishi nojo‘ya ta’sirlarni, 
SOG-2 ni ingibirlanishi esa yallig‘lanishga qarshi ta’sirni yuzaga chiqaradi.
YAQNPlar yallig‘lanishning ekssudatsiya fazasini susaytiradi. YAQNPlarni lizosom 
membranalarini stabilizatsiyalashi to‘qimalar ichiga lizosoma fermentlarini kirishiga tusqinlik qiladi 
va to‘qimalarni turli xil buzilishlardan saqlab qoladi. YAQNPlar oksidlovchi fosforillanish 
jarayoniga ta’sir etib, makroergik moddalarni, xususan ATFni ishlab chiqilishini tormozlaydi.
SHuningdek, YAQNPlar yallig‘lanishni yuzaga chiqaruvchi mediatorlarni inaktivatsiya qilib, 
yallig‘lanishni kuchayishini oldini oladi. YAllig‘lanish mediatorlariga gistamin, prostoglandin, 
bradikinin, limfokinin va b. kiradi.
YAQNPlarning yallig‘lanishga qarshi ta’sirida ularning kininlar metabolizmi va biologik 
effektlariga bo‘lgan ta’sirlari eng asosiy rol o‘ynaydi. M-n, bradikininlar, kallekreinlar o‘tkir 
yallig‘lanish bilan bog‘liq reaksiyalarni yuzaga chiqishida o‘ziga xos rol o‘ynaydi.

---

39 
YAQNPlar yallig‘lanish maydonidagi mikrokapillyarlarni qon bilan ta’minlanishini normaga 
olib keladi va shu to‘qimalarni ekssudatlar bilan tuyinishiga, kapillyarlarni chuzilishiga tusqinlik 
qiladi. 
SHu bilan birga kininlar yallig‘lanish bilan bog‘liq turli omillarni, qonni shaklli elementlarini 
chiqishini susaytiradi va yallig‘lanishni boshqa fazalarini rivojlanishiga yo‘l qo‘ymaydi. M-n, 
infiltratsiya yoki proliferatsiya fazalarini. 
YAQNPlar og‘riq markazlariga ham kamroq bo‘lsada ta’sir etadi. SHuning uchun ham 
valtaren, indometatsin, ibuprofenlarni yallig‘langan to‘qimalarga nisbatan og‘riq qoldiruvchi ta’siri 
bo‘yicha narkotik analgetiklardan qolishmaydi.
YAQNPlarni tana xaroratiga ta’siri ham prostoglandinlar orqali ruy beradi. Prostoglandin E1 
gipotalamus xujayralarida s-AMFni miqdorini kupaytirib, to‘qimalar ichiga Sa ionlarini kirishini 
kuchaytiradi. Natijada issiqlikka bog‘liq moddalar ko‘payadi, issiqlikni chiqib ketishi esa kamayadi, 
chunki periferiyadagi tomirlar torayadi va yurak-qon tomir markazi qo‘zg‘aladi.
YAQNPlar prostoglandin E1 sintezini vaqtincha tuxtatadi, natijada s-AMF miqdori kamayadi, 
Sa ionlarini to‘qimalar ichiga kirishi kamayadi. 
Prostoglandinlar normal xaroratga ta’sir etmaydi. Ba’zi YAQNPlar, m-n, aspirin 
antiagregatsion ta’sirga ega bo‘lib, qon aylanishini normal xolatga keltiradi va yallig‘lanishni 
bartaraf etadi.
Xuddi shunga uxshash YAQNPlarni ba’zilari desensibilizatsiya chaqiradi. Ularning kusiz 
bo‘lsada immunodepressiv ta’sirga egaligi aniqlangan.
YAllig‘lanishga qarshi ta’siri bo‘yicha preparatlar quyidagicha joylashadi: 
indometatsin-valtaren-piroksikam-naproksen-butadion-ibuprofen-analgin-amidopirin-aspirin. 
Og‘riq qoldiruvchi kuchi bo‘yicha: 
valtaren-indometatsin-analgin-amidopirin-piroksikam-naproksen-ibuprofen-butadion-aspirin- 
Tana xaroratiga ta’siri bo‘yicha esa: 
valtaren-piroksikam-analgin-indometatsin-naproksen-amidopirin-ibuprofen-butadion-aspirin.