Farmatsevtik kimyo

Xlorpropamid  (Chlorpropamidum)

 

N- (p-

xlorbenzolsulfonil)

-

N’

-propilmochevina 

Cl

S

O

O

NH

C

NH

O

C

3

H

7

 

Xlorpropamid  hidsiz,  oq  kristall  kukun,  suvda  erimaydi,  95%  spirt,  xloroform,  aseton  va 

benzolda eriydi, efirda esa erimaydi. U 126

-130

o

 C haroratda suyuqlanadi. 

Bukarban oq kristall kukun, suvda deyarli  erimaydi, 95% li spirtda, suyultirilgan kislota va 

ishqorlarda eriydi. 

---

Pharmaceutical chemistry  

Autors:  Juraeva A.A., Muhitdinova K.Sh., Zaripova N.T.  R.A.Xusainova, A.D.Tashpulatova 

 

497 

Butamid, xlorpropamid, siklamid glibenklamid va ukarbanning chinligi quyidagi umumiy 

reaksiyalar yordamida aniqlanadi: ularni natriy yoki kaliy gidroksid eritmasibilan qaynatilganda 

am

miak va turli aminlar (butilamin, propilamin, siklogeksilamin) ajralib chiqadi. Ularni hididan 

yoki ammiakni suv bilan ho’llangan qizil lakmus qog’ozini ko’k rangga bo’yashidan bilinadi.

 

 

 

 

Ushbu reaksiya bo’yicha bukarban, butamidga o’xshash butilamin va

 ammiak, glibenklamid esa 

siklamid kabi siklogeksilamin bilan ammiak ajratib chiqaradi. 

Yuqorida nomi keltirilgan diabetga qarshi barcha dori moddalari tarkibidagi organik birikkan 

oltingugurtni, xlorpropamid va glibenklamidlarda esa organik birikkan xlorni aniqlanadi. Buning 

uchun ularni odatdagicha kaliy va natriy karbonat hamda kaliy nitratdan iborat aralashma bilan 

aralashtirgan  holda  chinni  idishchalarda  yuqori  haroratda  kuydirib  parchalanadi.  So’ngra 

idishdagi  qoldiqni  eritib,  undagi  sulfat  ionini  xlorid  kislota  muhitida  bariy  sulfat  holida,  xlor 

ionini esa eritmaning boshqa bir qismidan nitrat kislota muhitida kumush xlorid holida ch’ktirib 

aniqlanadi.  Preparatlardagi  organik  birikkan  oltingugurt  va  xlorni  Davlat  farmakopeyasi  (XI 

nashr II qism) bo’yicha kislorod atmosferasida kuydirish orqali parchalab aniqlash mumkin.

 

Butamid, siklamid va xlorpropamidlarni 50% li sulfat kislota eritmasi bilan ma’lum vaqtgacha 

qaynatib gidrolizlantirilsa, butamid va siklaid p- 

toluolsulfamid,  xlorpropamid  esa  p

- 

xlorb

enzolsulfamid ajratib chiqaradi. So’ngra ularni muz usida sovitish yordamidakristall holida 

cho’ktirib  olinadi  va  suyuqlanish  harorati  tekshirib  ko’riladi.  p

- 

toluolsulfamid  135

-138

o

  C 

haroratda p- 

xlorbenzolsulfamid esa 143

-144

o

 C da suyuqlanishi lozim. 

 

---

Pharmaceutical chemistry  

Autors:  Juraeva A.A., Muhitdinova K.Sh., Zaripova N.T.  R.A.Xusainova, A.D.Tashpulatova 

 

498 

 

Cho’kma  ajratib  olingan  suyuqlikka  natriy  giroksid  eritmasi  qo’shilganda  butilamin, 

siklogeksamin va xlorpropaminning o’ziga xos hidi keladi.

 

 

 

Glibenklamidning  chinligini  aniqlashda  spektrofotometrik  usuldan  ham  foydalanish  tavsiya 

qilinadi. Uninig spirtdag eritmasi 274 va 310 nm to’lqin uzunlik sohasida maksimum nur yutish 

ko’rsatkichiga  ega.  Glibenklamidning  chinligi  yupqa  qatlami  xromatografiya  usuli  bo’yicha,  uni 

asetondagi eritmasini maxsus tayyorlangan standart eritma bilan taqqoslab aniqlanadi. 

P

reparatning  xromatogrammasini  olishda  erituvchi  sifatida  aseton  bilan  geksandan  iborat 

aralashma ishlatiladi. Xromatogrammani ochishda konsentrlangan perxlorat kislotasidan 

foydalaniladi. Uni purkab quritgandan so’ng xromatogrammada hosil bo’lgan dog’ ultrabinafsha 

nur oqimida havo ranglanib tovlanadi. 

Bukarbanni chinliginianiqlashda undagi aromatik aminoguruh bo’yicha qizil rangli azobo’yoq 

hosil  qilish  reaksiyasidan  foydalaniladi.  Bu  reaksiya  bilan  bukarban  boshqa 

alkilureidbenzolsulfokislota guruhiga kiruvchi preparatlardan farqlanadi.

 

 

---

Pharmaceutical chemistry  

Autors:  Juraeva A.A., Muhitdinova K.Sh., Zaripova N.T.  R.A.Xusainova, A.D.Tashpulatova 

 

499 

 

Bukarbanni chinligini yana spektrofotometrik usul bo’yicha ham aniqlash mumkin. U 268 nm 

to’lqin uzunligida maksimum nur yutish ko’rsatkichiga ega.

 

Butanid,  xlorpropamid  va  siklamidlarning  miqdorini  neytrallash  usuli  bo’

yicha aniqlanadi. 

Bunda  preparatlarning  spirtdagi  eritmasi  timolftalein  ishtirokida  quyidagi  umumiy  kimyoviy 

tenglama  bo’yicha  havo  rangga  o’tgunga  qadar,  natriy  gidroksidning  0.1  mol/l  eritmasi  bilan 

titrlanadi.  

 

  

Tekshiruvlar natijasida olingan natijalarni taxlil qilish va hisoblash; 

O‘quv-tadqiqot ishlari asosida xulosalar chiqarish va bayonnomalarni rasmiylashtirish.