163
etiladi. Bu preparatlar farmakologik xossalari, ishlatilishi
jihatidan bir xil. Me’da-ichakdan tez so‘riladi va konyuga-
tsiyalanib, kimyoviy tuzilishi o‘zgarib, buyraklardan chiqib
ketadi. Òerapevtik dozalarda anilin unumlari deyarli nojo‘ya
ta’sir ko‘rsatmaydi, ko‘ngilsiz asoratlar bermaydi. Lekin uzoq
vaqt
davomida berilsa, ayniqsa, fenatsetin dozasi oshirib
yuborilsa, qonda metgemoglobin va sulfgemoglobin hosil bo‘lib,
gemolitik kamqonlik vujudga kelishi mumkin. Bunday hollarda
dorilarni berish to‘xtatiladi. Simptomatik davo qilinadi (1% li
metil ko‘ki venaga yuboriladi, qon quyiladi va boshqalar).
Pirazolon unumlariga analgin, amidopirin, butadion,
antiðirin kiradi. Bularning asosiy farmakologik xossalari, og‘riq
qoldiruvchi, isitma tushiruvchi va yallig‘lanishga qarshi ta’sir
ko‘rsatishdan iborat. Og‘riqsizlantiruvchi ta’siri bo‘yicha pirazolon
unumlari nonarkotik analgetiklar orasida ancha samaralidir. Ular
yallig‘lanishga aloqador va nevrologik og‘riqlar (tish og‘rig‘i,
bosh og‘rig‘i, miozit, nevrit, artrit va poliartritlar, pleksit va
boshqalar)ni yaxshi qoldiradi. Analgin hattoki buyrak toshi, o‘t
toshiga aloqador kuchli og‘riqlarda ham qo‘llaniladi. Uni
narkotik
analgetiklar, neyroleptiklar, xolinoblokatorlar, spaz-
molitiklar va boshqalar (tempalgin, baralgin va boshqalar)
bilan birga qo‘llash yaxshi samara beradi.
Pirazolon unumlari isitma tushirish va yallig‘lanishga qarshi
ta’siri bo‘yicha salitsilatlarga yaqinlashadi. Shu sababli bu guruh
preparatlar revmatizm kasalligida ham tavsiya etilishi mumkin.
Butadion o‘zining farmakologik xossasi bo‘yicha yallig‘lanishga
qarshi ancha samarali preparat hisoblanadi. Shu bilan birga
pirazolon unumlari nojo‘ya ta’sirga ham ega. Masalan,
amidopirin va analginni uzoq vaqt yoki katta dozalarda iste’mol
qilinsa, ko‘pincha oq qon tanachalari kamayib, agranulotsitoz
yoki leykopeniya boshlanadi. Bu holat
bemor organizmi uchun
ancha xavfli hisoblanadi. Chunki organizmning kasallikka
nisbatan qarshiligi pasayadi va ko‘pincha organizm har xil
yuqumli kasalliklarga chalinadigan bo‘lib qoladi. Shuning uchun
bu preparatlarni ishlatish davomida qondagi leykotsitlar soni
nazorat qilib turiladi. Butadion tibbiyotda, asosan, revmatizm
va podagra kasalliklarida buyuriladi. U pirazolon unumlari ichida
asorati va salbiy ta’siri ko‘proq bo‘lgan preparatlardan hisob-
lanadi, ayni vaqtda u mahalliy ta’sir ham ko‘rsatadi.
Shuning
uchun ham butadion och qoringa, nahorga berilmaydi. Aks
164
holda preparat qorin og‘rig‘i, ko‘ngil aynishi, qusish, me’da-
dan qon ketishi va boshqalarga sabab bo‘lishi mumkin. Ayrim
hollarda butadion shish kelishi, allergik reaksiyalar boshlanishi,
agranulotsitoz va aplastik kamqonlik keltirib chiqaradi. Shuning
uchun kamqonlikda, me’da-ichak
kasalliklari, yurak fao-
liyatining yetishmovchiligi va jigar kasalliklarida butadion
berilmaydi.
Salitsilatlarga — salitsil kislota, metil salitsilat, natriy
salitsilat, salitsilamid, asetilsalitsil kislota kiradi. Ularning
farmakologik xususiyatida yallig‘lanishga qarshi ta’siri birinchi
o‘rinda turadi, ikkinchi o‘rinni isitma tushiruvchi va oxirgi
o‘rinni og‘riqni qoldiruvchi ta’siri egallaydi. Salitsilat, salitsil-
amid, asetilsalitsil kislota revmatizm
kasalligining oldini olish
va unga davo qilish uchun, ayniqsa, ko‘p ishlatiladigan preparat-
lardan. Bu preparatlarga yana boshqa ta’sirlar xosdir. Masalan,
asetilsalitsil kislota trombotsitlar agregatsiyasini (bir-biriga
yopishishi) kamaytirib, tromblar hosil bo‘lishiga yo‘l qo‘y-
maydi (antiagregant ta’sir). Salitsilatlar katta dozalarda ishla-
tilganda giðofizdan AKÒG gormoni chiqishini ko‘paytiradi.
Natijada buyrakusti bezlari po‘stlog‘idan glukokortikoidlar ish-
lanib chiqishi kuchayadi. Salitsilatlar diabet kasalligida ugle-
vodlar almashinuviga ta’sir etib, qondagi qand miqdorini
kamaytiradi.
Salitsilatlarning nojo‘ya ta’siri ko‘pincha me’da-ichak
tizimidagi dispeptik o‘zgarishlar ko‘rinishida (ko‘ngil aynishi,
qusish, ich ketishi, qorin og‘rig‘i va boshqalar) namoyon
bo‘ladi. Ayniqsa, aspirin och qoringa uzoq vaqt ichib
yuriladigan bo‘lsa, me’dada yara hosil
qiladi va qon ketishi
mumkin. Shu sababli ham aspirinni yosh bolalarga buyurish
xavflidir, chunki ular me’dasining shilliq pardasi ancha nozik
bo‘lib, tezda shikastlanadi. Bundan tashqari, salitsilatlarni
doimiy ravishda qabul qilish quloq og‘ir
tortib qolishiga va
allergik reaksiyalarga sabab bo‘lishi mumkin. Bu asoratlar yuz
bersa, preparatlarni berish to‘xtatiladi. Ularga qarshi sim-
ptomatik davo qilinadi (allergiyaga qarshi, siydik haydovchi
dorilar, dezintoksikatsion suyuqliklar va boshqalar buyuriladi).
Farmakologik ta’siri bo‘yicha salitsilatlarga yaqin turadigan,
lekin ta’siri ancha kuchli preparatlar ma’lum. Ular, asosan,
revmatizmga qarshi keng ishlatiladi. Indometatsin, brufen,
naproksen, diklofenak natriy va boshqalar shular jumlasi-
dandir.
