Farmakologiya

Òrankvilizatorlar
Òrankvilizator farmakologik xossalari bo‘yicha neyrolep-
tiklarga yaqin bo‘lib, tibbiyot amaliyotida ko‘p ishlatiladigan
preparatlardan hisoblanadi. Bu ikkala guruh preparatlari ilgari
bir-biriga yaqin nom bilan, ya’ni neyroleptiklar — katta
trankvilizatorlar deb atalar edi. Òinchlantiruvchi ta’sirining
borligi ularning umumiy xossasidir.
Òrankvilizator so‘zi lotincha bo‘lib, tinchlantiruvchi,
osoyishtalik beruvchi degan ma’noni bildiradi. Ko‘pincha bu
guruh preparatlar ataraktik vositalar deb ham ataladi
(ataraxia — osoyishtalik, beg‘amlik).

---

174
Òrankvilizatorlar kimyoviy tuzilishi bo‘yicha quyidagicha
tasnif qilinadi:
 benzodiazepinlar (xlozepid, sibazon, fenazepam, noze-
pam, lorazepam, bromazepam, mezapam, gidazepam, kloba-
zam, alprazolam, tetrazepam, tofizopam);
 propandiol almashingan karbamin efirlari (meprotan);
 difenilmetan hosilalari (amizil, gidroksizin);
 har xil guruhga mansub trankvilizatorlar (oksilidin,
buspiron, mebikar, stressplant).
Òrankvilizatorlar markaziy nerv tizimining oliy nerv fao-
liyatiga o‘ziga xos tarzda tinchlantiruvchi ta’sir qilib, ruhiy
holatni uncha o‘zgartirmagani holda ko‘proq emotsional holatni
yaxshilaydi, his-hayajonlarning qo‘zg‘alishiga yo‘l qo‘ymaydi.
Òajanglik, agressorlik, besaranjomlik, vahima, xavotirlanish,
bezovtalanish, qo‘rqish va tashvishlanish kabi his-tuyg‘ular
yo‘qoladi. Natijada odam tinchlanadi. Shu sababli ular uyqu
kelishini tezlashtiradi. Bu preparatlarning neyroleptiklardan
farqi shundaki, ular psixomotor qo‘zg‘alishga kuchli kor
qilmaydi. Antiðsixotik ta’sir etmaydi. Parkinsonizm holatini
bermaydi, aksincha, trankvilizatorlar tana muskuli tonusini
bo‘shashtiradi. Ularning ayrimlari qisman uxlatuvchi, narkozga
sabab bo‘luvchi va og‘riq qoldiruvchi moddalar ta’sirini
kuchaytiradi. Giðotenziv, giðotermik, qusishga qarshi ta’sirlar
ularning ko‘pchiligida kam namoyon bo‘ladi.
Òrankvilizatorlarning ta’sir mexanizmi shundan iboratki,
ular neyroleptiklar singari retikular formatsiya, giðotalamus
va ko‘proq giðpokamp bo‘limi faoliyatini susaytirib, his-
hayajonlarning kelishini va boshqa shunga o‘xshash hollarni
kamaytiradi.