Farmakologiya va klinik farmatsiya

Davriy sutkali uyqu. Voyaga etgan odamda uykuning monofazali tipi (sutkasiga bir marta) yoki kamdan-kam xollarda difazali (sutkasiga ikki marta) tipi kuzatiladi; bolada uykuning polifazali tipi uchraydi.

Yangi tugilgan bolaning sutkalik uykusi xammasi bulib 21 soatgacha boradi; bola olti oylikdan bir yoshigacha sutkada 14 soatcha, 4 yoshida 12 soat, 10 yoshida 10 soat uxlaydi. Voyaga etgan kishi bir sutkada urta xisob bilan 7-8 soat uxlaydi. Keksalik davri yakinlashgan sayin uyku birmuncha kamayadi.

Uzoq vaqt - 3 - 5 sutka mobaynida tamomila uykudan kolish tufayli uykuga extiyoj tugiladi, bu uyku istagini ixtiyoriy ravishda kaytarib bulmaydi: fakat ogrituvchi kuchli ta’sirotlar, masalan, igna sanchish yoki elektr tokini ta’sir ettirish yuli bilangina uyku kelishiga tuskinlik kilishi mumkin. Odam 60-80 soat uykudan kolganda psixik reaksiyalar tezligi kamayadi, akliy ishdan tez charchaydi va bu ishni anik bajara olmaydi. Surunkali uykusizlikda vegetativ funksiyalar aytarli uzgarmaydi, gavda temperaturasi fakat ozgina kamayadi va tomir urishi picha sekinlashadi. 40-80 soat uykudan kolishda fiziologik yoki ob’ektiv psixologik metodlar bilan kayd kilinadigan ozgina uzgarishlarga karamay, sub’ektiv sezgilar juda ogir bulishi mumkin.

Organizmning uyku vaktidagi reaksiyalarini va uygonish uchun kullaniladigan ta’sirotning kuch busagasini tekshirib, uykuning turli paytlaridagi chukurligini tasavvur kilish mumkin.

Uyqu chukurligi dastlabki 2-3 soatda maksimal darajada bulib_; keyin sekin-asta kamayadi. Ba’zi kishilarda uykuning 6-7 soatida uyku chukurligi yana kuchayadi.

Turli ta’sirotlarga javoban ruy beruvchi reaksiyalarni va uyku chukurligini kuzatish shuni kursatdiki, normal davriy uyku vaktida muayyan ta’sirotlarga javoban ruy beruvchi reaksiyalar va pustlok faoliyatining ba’zi turlari saklanishi mumkin. Bu xodisa juz’iy tiyraklik deb ataladi.

Organizm reaktivligi kaysi ta’sirotlarga javoban saklansa va kaysi ta’sirotlar uygonishi tez vujudga keltirsa, muayyan individuum uchun kanday bulmasin maxsus dikkatga sazovor signallar usha ta’sirotga kiradi. Uyku vaktida miya pustlogining juz’iy tiyraklik misollarini bola salgina ingrashi bilan uygonadigan, ammo kuchlirok boshka tovushlarga parvo kilmaydigan onada, telefon jiringlashi bilan uygonadigan navbatchida, signal trubasida «tuplaning» kuyi chalinganda uning tovushini eshitish bilanok sakrab turuvchi xarbiy xizmatchida kuzatish mumkin.