Farmakologiya va klinik farmatsiya

Adrenokortikotrop gormon Turli xdyvonlarning adrenokortikotrop gormonlari (AKTG) turlicha tuzilgan bulib, uz aktivligi bilan fark kiladi. Ular polipeptidlar bulib, molekulalari 39 aminokislota koldigidan tuzilgan zanjir shaklidadir. Gipofizning oldingi bulagidan ajratib olingan turli moddalar parchalanib, AKTG xosil kiladi. Adrenokortikotrop gormon buyrak usti bezlari pustlogining tutamli va turli zonasini ustirib, shu bezlardan chikadigan gormonlar sintezini kuchaytiradi. Xdyvonning gipofizini olib tashlab, organizmning uz adrenokortikotrop gormoni yukligi uchun buyrak usti bezlari pustlogining tutamli va turli zonalari atrofiyalanganda xdm AKTG shuvday ta’sir etadi. Gipofiz olib tashlanganda buyrak usti bezlari pustlogining koptokcha zonasi va magiz kavati atrofiyalanmaydi. AKTG buyrak usti bezlari pustlogining fakat tutamli va turli zonasiga spetsifik ta’sir etishi shundan kurinib turipti. Organizmda taranglanish (stress) xdpatini vujudga keltiradigan xdrxil favkulodda ta’sirotlarda gipofizdan AKTG chikishi kuchayadi. Bunday ta’sirotlar refleks yuli bilan, shuningdek buyrak usti bezlari magiz kavatidan adrenalin chikishini kuchaytirish yuli bilan gipotalamus yadrolariga ta’sir etadi, shunga kura ularda biologik aktiv moddalar xosil bulishi (neyrosekretsiya) kuchayadi. Gipotalamus va gipofiz tomirlar bilan boglanganligi sababli bu moddalar gipofiz oldingi bulagining xujayralariga etib borib, AKTG sekretsiyasini stimullaydi. AKTG buyrak usti beziga ta’sir etib, glyukokortikoidlar xosil bulishini kuchaytiradi, glyukokortikoidlar esa organizmning nokulay faktorlar ta’siriga chidamini oshiradi.

G ipofizning oralik bulat

Ko’pchilik xayvonlar va odam gipofizining oralik bulagi oldingi bulagidan ajralgan va orka bulakka yopishgan buladi. Oralik bulak gormoni — intermedii, yoki melanotsitni stimullovchi gormon orka bulak gormonlari bilan birga chikadi. Amfibiyalarda (xususan, bakalarda) va ba’zi b al i kl ar da intermedii terining pigment xujayralari — melanoforlarni kengaytirib va ularning protoplazmasidagi pigment donachalarining kengrok tarkalishiga sabab bulib, terini koraytiradi. Intermedinning axdmiyati shuki, teri rangini tashki muxit rangiga moslashtiradi. Odam terisinnng pigmentsiz kismlari bulsa, teri ichiga intermedii yuborilganda shu kismlar rangi sekin-asta normal xoliga keladi. Intermedii odamda xam teri pigmentatsiyasini bopщarsa kerak. Gipofizning oralik kismida intermedii xosil bulishi kuz tur pardasiga yoruglik tushishi natijasida refleks yuli bilan boshkariladi. Sut emizuvchilarda va odamda intermedii kuzdagi kora pigment kavat xujayralari xarakatini boshkarishda axamiyatli. Kuchli yoruglikda pigment kavat xujayralari psevdopodiylar chikaradi, shu tufayli ortikcha nurlar pigmentga yutilib, tur parda xaddan tashkari kuchli ta’sirotga uchramaydi.