Фармацевтик маркетинг концепцияси

Xitoyda farmasevtikaning rivojlanishi

Xitoy dorishunosligi dunyodagi eng qadimiylardan biridir.

Bizgacha saqlanib qolgan kitoblar qadimgi Xitoy shifokorlari

eramizgacha 2-3 asrlarda yakka dorivor o‘simliklarni va ulardan

terapevtik foydalanishni tasvirlashga kirishganligini ko‘rsatadi.

Bizning eramizning birinchi asrlarida yozilgan tibbiy kitoblarda

ko‘pgina tibbiy preparatlar tasvirlangan. 2-3 asrlarda yashagan

taniqli xitoylik shifokor Djan Sun-djan o‘zining “Terlamali isitma

to‘g‘risida mulohaza” asarida 116 reseptni beradi. Ular orasida

isitma tushiruvchi, diuretik, sedativ va boshqa vositalar mavjud.

O‘sha davrning mashhur kitoblaridan "Shen'on o‘t-o‘lanlari"da 240

dorivor o‘simliklarni tasvirlangan.

652-yilda Sunn Su-Siaoning "Mingta oltin dorilar" kitobi chop

etildi. 659-yilda Xitoy rasmiy davlat farmakopeyasini e'lon qildi, bu

dunyoda birinchi farmakopeya edi; bu yerda 53 ta jildda 844 ta

dorilar tasvirlangan.

---

Asrlar

mobaynida

to‘plangan

dorishunoslik

haqidagi

ma'lumotlar

maxsus

o‘simliklar solnomalari va reseptlar

to‘plamlariga birlashtirildi.

Ko‘plab dorilar, asosan dorivor o‘simliklar Xitoy an'anaviy

tibbiyotida hozirda ham ishlatiladi. Xitoy tibbiyoti dorilar arsenali

juda boy bo‘lib, o‘simlik, hayvonot va minerallardan olingan

moddalarni o‘z ichiga oladi. Turli holatlarda (sil, anemiya,

bezgak kasalliklari va boshqalar) ishlatiladigan jen'shen' dorivor

o‘simliklar orsida maxsus o‘ringa ega. Limonnik, kofur, rovoch,

zanjabil, hind ko‘knorisi, yosh bambuk kurtaklari, choy, piyoz,

sarimsoq,

smola,

akonit,

ipekakuana,

qarag‘ay, qalampir,

chinnigullar va boshqalar ham ishlatilgan. Mandragora, opiy,

nasha va boshqalardan olingan ajratmalar og‘riqsizlantiruvchi

sifatida foydalanilganligi to‘g‘risida ma'lumotlar mavjud.

---

Hayvonlardan olingan dori vositalariga yo‘lbars tirnog‘i,

qoni, jigari va yuragi, fil terisi, toshbaqa boshi, quritilgan

kaltakesaklar va boshqalardan tashqari bir qatorda yangi vositalar

- pantlar (rag‘batlantiruvchi sifatida ishlatilgan yosh xolli

kiyiklarning shoxi) va mushk anbarlar ishlatilgan.

Mamlakatning jo‘g‘rofiy landshafti va florasining xilma-

xilligi ishlatiladigan dori vositalarining assortimentiga katta ta'sir

ko‘rsatdi. Jen'shen' ildizi bizning eramizgacha 5-6-asrlardan

kechikmay qo‘llanila boshlandi. Dengizchilar va baliqchilar

qadimdan bo‘qoqni dengiz suvo‘tlari yordamida davolashgan.

Tung yog‘i teri kasalliklarini, betel yong‘oqlari - qurtlarga qarshi,

tuya (kameliya) gullari - kuyishlarda, shaftoli gullari - siydik

xaydovchi sifatida, ich qotishida va o‘smalarni davolashda

ishlatilgan. .

---

Zupturum, lotos, qirqquloq, momaqaymoq, kofur, hind ko‘knorisi,

zanjabil, limonnik, ipekakuana urug‘lari tibbiyotda keng qo‘llanilgan. Xitoyda

amilofil o‘simliklarining 300 dan ortiq turi mavjud. Ulardan ko‘pchiligi

(guruch, gaolyan, shakar qamish) kasalliklarni daolovchi vosita sifatida xizmat

qilgan. Mushk bilan yurak kasalliklarini, ipak qurti pillasi bilan bolalar

tutqanog‘ini, toshbaqa qobig‘i bilan singani, dengiz baliqlarining yangi jigari

bilan shabko‘rlikni davolashgan.

O‘simlik bo‘yoqlari ko‘plab teri kasalliklari, bezgak va qon

kasalliklarini davolashda ishlatilgan. Surma, tuz, kalay, qo‘rg‘oshin, mis,

kumush va ayniqsa, simob (kinovar') birikmalari juda ko‘p ishlatilgan.

Qadimgi qabristonlarda topilgan "Simob toshlar" nafaqat muqaddas nomga

ega bo‘lgan, balki sifilisni davolashda ham ishlatilgan. Miloddan avvalgi bir

necha asrlar ichida dori vositalarini ularning farmakologik xususiyatlariga

ko‘ra tasniflash ishlari olib borildi. 365 ta dorivor o‘simliklarning ta'rifini o‘z

ichiga olgan, dunyodagi eng qadimiy farmakopeyalardan biri "Ildizlar va o‘tlar

to‘g‘risida traktat" ("Shen'-nuna", miloddan avvalgi 11 asrdan ilgari bo‘lmagan

va besh asrdan kechikmagan)da shifokorlar qonni tozalovchi, ich suruvchi,

aksirtiruvchi vositalarni alohida guruhlarga ajratishgan.

---