Farg’ona vodiysi me’moriy obidalari Reja: Farg’onadagi me’moriy obidalar. Xudoyorxon saroyi

Norbo‘tabiy madrasasi – bizgacha saqlanib qolgan, ХVIII asrga oid madrasalardan biri hisoblanadi. Bu davrda Qo‘qonda 40 ga yaqin madrasalar bo‘lib, ammo bunisi o‘zining arxitektura va ornamenti bilan alohida ajralib turadi. Madrasa Chorsu maydonida qurilgan hamda 52x72 metrli maydondan iborat bir qavatli bino hisoblanadi. 2 asr davomida madrasa Qo‘qondagi yirik o‘quv markazlaridan biri bo‘lib, unga Qo'qon xonligi hukmdorlaridan biri Norbo‘tabiy nomi berilgan. Bu yerda bir nechta turar xonalari (hujralar) bo‘lgan. Xalq orasida Madrasai Mir nomi bilan ham yuritiladi. Hovli (38x38 m) atrofiga qator ravoqli xujralar joylashgan. Peshtogʻi shimolga qaragan. Madrasaning barcha yuqorida aytib o'tilgan qismlari talabalar va tijorat binolari uchun mo'ljallangan 24 ta uy hujralari orqali yagona majmuaga birlashtirilgan. Ulardan ba'zilari bugungi kungacha saqlanib qolgan.Norboʻtabiy madrasasining tashqi koʻrinishi Buxoro meʼmorlik maktabi uslubiga xosdir.Yuqorida aytib o‘tganimizdek, Norbo‘tabiy madrasasi boshqalardan birinchi navbatda o‘sha davrlarga xos bo‘lmagan bino bezaklarsiz qurilganligi bilan farq qiladi.Masjidning gumbaz osti sharafasi va mehrobining yulduzsimon bezaklari serhasham koʻrinadi. Eshiklari girih naqshlar bilan bezatilgan, ichki qismida esa oʻymakori islimiy naqsh qoʻllanilgan. G'ishtli devor bezaksiz, ichki qismlari ganch gipsining oqligi bilan porlaydi. Faqat old eshiklar geometrik elementlarni gulli naqshlar bilan birlashtirgan o'yma naqsh bilan bezatilgan.
Ushbu bir qavatli binoning yon jabhalarining bo'sh devorlari uzunligi etmish metrdan oshiqroq edi. Shimolga yo'naltirilgan asosiy kirish joyi baland peshtoq bilan ajralib turar edi, bu esa binoga ulkanlik va hatto ulug'vorlik bag'ishlagan. Madrasaning to'rt burchagiga minora-guldastalar ishlangan. Miyonsaroyning 2 tarafida peshtoq boʻylab tutashgan gumbazli masjid va 12 ta derazali (panjaralar oʻrnatilgan) darsxona mavjud. Norboʻtabiy madrasasi pishiq gʻishtdan qurilgan. Xonalar ichi ganchsuvoq qilingan.

Madrasaning me'moriy tuzilishida buxoro motivlarini kuzatish mumkin. Ushbu holatni madrasa qurilishi davrida Qo‘qon Buxoro ustidan bir necha bor g‘alaba qozongan bo‘lib, mohir arxitektorlarni o‘z ichiga oluvchi yuzlab buxoroliklarni asirga olish bilan izohlash mumkin. Aynan ular madrasa qurilishida ishtirok etib, bino tuzilishida o‘zlarining tuzatishlarini kiritishgan. Madrasa me'morlaridan biri buxorolik me'mor Muhammad Solih Usta Qosim edi. Shuning uchun kirish qismining shakli va madrasaning hajm -rejalashtirish yechimi Buxorodagi yodgorliklar (Kukaldosh, Abdulazizxon va Miri Arab madrasalari) ga o'xshaydi. Mahalliy aholi orasida Qo'qon hukmdori buxorolik me'morlarni qurilishga jalb qilgan. Shunday qilib, binoda yashovchilar sovuq ob-havoning boshlanishi bilan buxorolik quruvchilarning binoni isitish tizimidan mahrum qilganini, xondan qasos olganlarini sezib qolganlar.Madrasa 1924-yilgacha faoliyat yuritgan va Sovet davrida u Qizil Armiya uchun barak sifatida ishlatilgan. Va markaziy Jome masjidi yopilganligi sababli, madrasa masjidi shu mintaqadagi yagona masjidga aylandi.Ayni paytda madrasa binosida juma masjidi faoliyat ko'rsatmoqda.

Foydalanilgan adabiyotlar

1. 
   Azimov I., Fargʻona vodiysining arxitektura yodgorliklari, T., 1986.
   

2.Wikipediya.com
3.Ziyonet.com