Mil.6 asrgacha yozilgan Xitoy manbalaridagi ma’lumotlarni o’rganish natijasida qadimiy Farg’ona malakati bilan poytaxt shahrining nomi bir xil bo’lgan.
Xitoychadan tarjima qilinganda atrofi tog’ bilan o’ralgan tekislik ma’nosini bildiruvchi “ YUAN” ieroglifi bilan ifodalangan.
Xitoy tarixchilari “DA”(Buyuk) so’zini qo’shish orqali ‘’DA_YAUN’’ -- Buyuk Parkona yoki Katta Parkona deb atashgan
Rus Olimi N.Y.Buchurin,Yevropa va Xitoy Olimlari Davan Farg’onaning qadimgi nomi deb ishlatilganligini aniqlashadi. Lekin bu nom qayerdan kelib chiqganligini aniqlashmagan. “Davan” Buyuk Parkona atamasining tarjimasi hisoblanadi. Xitoy olimi Shyuy Shyuya Sharqiy Eron tilida
yoki “Atrofi tog’lar bilan o’ralgan va faqat bir tomoni ochiq bo’lgan joy “ ma’nosini anglatuvchi geografik hudud ekanligini o’z asarida yozgan.
E.M.Murzayev Pargona nomining Fargona deb atalishini shevaga bog’laydi.Bunga Markaziy Osiyo xalqlari F va P harflarini almashtirib ishlatishini misol qilib ko’rsatadi. Murzayev ham Pomir tillar oilasida Pargana so’zlari mavjud bo’lib atrofi balandliklar bilan o’ralgan tekislik ma’nosini anglatishini ta’kidlab o’tgan.
Farg’ona Vodiysining sun’iy yo’doshdan ko’rinishi
Saklar
Saklar haqida xitoy manbalarida ma’lumotlar tarqoq holda uchraydi.Lekin joylashgan o’rni,urf-odati,etnik aloqalari,xalqaro munosabatlarda tutgan o’rni haqida kam bo’lsa ham ma’lumot keltirib o’tilgan.Xitoylik olimlarning tadqiqotlariga ko’ra saklar yashagan hudud Sharqiy Turkiston,hozirgi Markaziy Osiyo davlatlari zamini va uning g’arbida joylar kiradi. M.avv 176-125 yillarda xunlar Ordos, Xeshi, Sharqiy Turkiston hududlariga yurish qilishi tufayli saklar Kashmirga ko’chishga majbur bo’lishadi.
Saklarning birinchi ko’chisiga Fors va Aleksandr Makedonskiy sabab bo’lgan. Birinchi ko’chganda g’arbdan sharqga ko’chgan bo’lsa, ikkinchisida sharqdan g’arbga ko’chgan. Ko’chish davomida Saklar mayda bo’laklarga bo’linib ketgan va joylardagi mahalliy qardosh etnoslarlaga qo’shilgan.Bunga misol qilib Baykal ko’li atrofida yashagan Qirg’izlarni ko’rsatishimiz mumkin. Vang Changning yozishicha Forsiylar saklarni 3 guruhga bo’lishgan. 1_saka-xaumoavarka(Humavarga) 2_saka-taygraxada(Tigraxauda) 3_saka-tiaytarad-raya(Tyaytaradraya)
Birinchi saklar Farg’ona vodiysi , Pomir va xozirgi Tojikistoning shimoli-sharqida. Ikkinchisi guruh saklar Qirg’iziston va janubiy Qozog’iston, pomirdagi Toshqo’rg’on, Balxash ko’lining janubida, Chu daryosi va Talas daryosining bo’ylarida. Uchinchi guruh saklar esa Amudaryoning shimolida , Orol dengizning shimoli- sharqida va so’g’diyona zaminida joylashgan. Ushbu fikr Xitoy olimlarining asarlarida bayon etilgan.
Sak va qo’shni davlatlar xaritasi
Eftalitlar (Yedalar)
Eftalitlar Markaziy osiyo tarixida nixoyatda katta axamiyat kasb etgan va o’zbek xalqining shakillanish jarayonida faol qatnashgan etnoslardan biri hisoblanadi.
Eftalitlar Sirdaryo va Amudaryo oralig’idagi joylarga ko’chib kelib Eftalitlar davlatini tashkil etishadi.
Bu davlat haqida rus,arab ,arman, tillarida jop etilgan asarlarda anchagina ko’p ma’lumotlar bor .
Shu o’rinda bir qator yechimini topmagan va baxslarga sabab bo’lgan masalalar bor.
G’ofurovning “Таджики” asarida eftalitlarning kelib chiqishi xunlar,massagetlar,yeuchilar,turklarga borib taqaladi degan fikrni asossiz deb, eftalitlar Badaxshondan kelib chiqgan degan nazaryani olg’a suradi.Olimning bu xulosaga kelishiga Eftalitlarning rasmiy ishlari sharqiy eroniy tillarida yuritilishin sabab bo’lgan . Bu fikrga Ahmadali Asqarov “ O’zbek xalqining etnogenezi va etnik tarixi” nomli asarida “ Mintaqaning tub joy aholisi faqat eroniy tili xalqlari bo’lgan deb , ular bilan birga yagona hududiy kenglikda turkiy qavmlar ham yashaganligini hisobga olinmay turkey etnos inkor etish darajasiga olib kelindi” degan tanqidiy fikrni aytgan.
Xulosa
Xitoycha “Yuan” atamasi Mahalliy xalq tilidagi Parkona toponimining tarjimasi hisoblanadi.Xan sulolasi elchisi Chjang Chyan Farg’onaga kelganida bir xil atagan mamlakat va shahar nomlariga duch keladi. Bu ikki tushunchani bir biridan ajratish maqsadida “Yuan” atamasi oldiga “Day” buyuk so’zini qo’shib uni “Day_Yuan “ deb ataydi. “Davan” atamasi M.avv 2 asrning 2-yarmida uchragnligi bois Davan Farg’onaning qadimgi nomi hisoblab bo’lmaydi .
A.Makedonskiy qo’shinlari sharqqa yurishi davomida katta ko’chish yuz bergan. Saklarning harakati bu ko’hishning bir qismi hisoblanadi.Saklarning bir qismi Xozirgi Torim vohasiga borib joylashadi. Keyinchlik G”arbga siljib Ili daryosi va Issiqko’l atrofida joylashgan.Shundan so’ng tashqi omil sababli M
Eftalitlar etnomi 5 asrda paydo bo’lgan davlat nomi esa Hukmdor nomidan kelib chiqgan. Eftaliylar avlodi Oltoy va Tangritog’ etaglarida yashagan turkiy qavm hisoblanadi.
