Farg`ona politexnika instituti

Rezina materiallarining xossalariga ko`ra qo`llanilashi. 
. Umumiy xossaga ega bo`lgan rezina materiallari. 
 
Umumiy 
xossalarga 
ega 
bo`lgan 
rezina 
materiallariga 
asosan  
vulkanlanuvchi  qutubsiz  kauchukdan  –  TK  (NK),  BSK  (SKB),  SSK  (SKS),  ISK 
(SKI) ishlab chiqarilgan materiallar kiradi. 
 
TK (NK) – tabiiy kauchuk bo`lib u quyidagi (S
5
N
8
)
n
 – kimyoviy formulaga 
ega  bo`lgan  polimerlar  turkimiga  kiradi.  U  yog`larda  va  aromatik  erituvchilarda: 
benzin, benzol, xloroform va oltingugurt vodorot moddalarida yelim xossasiga ega 
bo`lgan  suyuq  eritmaga  aylangan  holda  eriydi.  Bu  kauchuk  80  –  100 
o
S 
haroratgacha  qizdirilganda  yuqori  plastiklik  holatga  o`tadi  va  200 
o
S  gacha 
qizdirilganda kimyoviy parchalana boshlaydi. Tabiy kauchuk – 70 
o
S sovuqda juda 
mo`rt  bo`lib  qoladi,  odatda  tabiiy  kouchuk  amorf  jismlar  safiga  kiradi,  ammo  u 
uzoq  muddat  saqlansa  asta  sekin  kristallana  boshlaydi.  Materialning  tarkibida 
kristall  faza  u  cho`zilganda  ham  hosil  bo`lishi  mumkin,  bu  esa  uning 
mustahkamligini  keskin  oshiradi.  Tabiiy  kauchugdan  rezina  olish  uchun  u 
oltingugurt  bilan  birga  vulkanlashtirish  zarur.  Tabiiy  kauchuk  o`zining  yuqori 
elastikligi,  mustahkamligi,  suv  va  gaz  o`tkazmasligi  hamda  yuqori  elektr 

---

izolyatsiyalovchi  xossalari  bilan  boshqa  turdagi  kauchuklardan  ajralib  turadi. 
Uning solishtirma elektr qarshiligi ρ = 3·10
14
 - 23·10
18
 Om·sm ga teng.  
 
 BSK (SKB) – butadiyen sun’iy kauchuk – u (S
4
N
6
)
n
 – kimyoviy formulaga 
ega bo`lib kimyogar va materialshunos S.V. Lebedev usulida ishlab chiqariladi. Bu 
material  kristallanmaydigan  kauchuk  bo`lib  uning  cho`zilishdagi  mustahkamligi 
juda  kichik  bo`lgani  uchun  undan  rezina  ishlab  chiqarishda  material  tarkibiga 
kuchaytiruvchilar  kiritilishi  shart.  Uning  sovuqqa  bardoshligi  kichik  va  -45 
o
Sni 
tashkil etadi. 
 
SSK  (SKS)  –  butadiyenstirolli  sun’iy  kauchuk  –  bu  kauchuk  butadiyen 
(S
4
N
6
)  va stirolni (SN
2 
= SN – S
6
N
5
) birgalikda polimerlash natijasida olinadi. Bu 
kauchuk  ishlab  chiqarishda  keng  tarqalgan  umumiy  xossalarga  ega  bo`lgan 
material. Kauchukning tarkibidagi stirol miqdoriga ko`ra uning quyidagi: SKS-10, 
SKS-30,  SKS-50  markalari  ishlab  chiqariladi.  Bunda  materialning  fizik-mexanik 
xossalari  uning  tarkibidagi  stirol  miqdoriga  qarab  o`zgaradi.  Masalan  stirolning 
foyizi  ortgan  sari  materialning  mustahkamligi  orta  boradi,  ammo  uning  sovuqqa 
chidamliligi  pasaya  boradi.  Ishlab  chiqarishda  keng  qo`llaniladigan  kauchukning 
markasi  SKS-30  hisoblanadi  chunki  uning  eskirishga  qarshiligi  va  tez 
deformasiyaga  ishlashligi  boshqa  markalarnikidan  ancha  yuqori  hisoblanadi.  Gaz 
singuvchanligi  va  diyelektrikligi  bo`yicha  u  tabiiy  kauchukka  tenglasha  oladi. 
SKS-10  markali  kauchukning  sovuqqa  bardoshligi  yuqori  -77 
o
S  ni  tashkil  etadi. 
Agarda bu  materialga  ma’lum  xossalarga ega bo`lgan to`ldiruvchi qo`shilsa  uning 
mexanik xossalari sezilarli ravishda oshadi.