8-MA’RUZA
MAVZU: DIZEL YoNILG`ILARIDA YeNIShI ARALAShMA XOSIL KILISh
VA ASOSIY XUSUSIYaTLARI
1 Dizel yonilg`isini bug`lanish qobiliyati
2 Dizel yonilg`isini qurum xosil qilish xususiyatlari.
Tayanch so`z va iboralar: Yonish kamerasi, purkash vaqti, bug`lanish jarayoni, aralashma,
karbyurator dvigateli, yoqilg`i, maksimal quvvat.
Dizelь dvigatellarda yenilgi apralashmasining xosil bulishi va uning yenish intensivligi
kupgina sabablarga, chunonchi sikilgan xavo bosimi vaxarorati, tuzitilishiga mayiinligi,
xavolagi yenilgi mikdoriga, yenilgining buglanuvchanligiga boglik buladi. Ammo
yenilgining kimьyeviy tarkibi asosiy axamiyatga ega, u yenilgining davrini xam(yaьni
yenilgi berila boshlangandan to ue-uzidan alangalana boshlaydigan paytgacha utilgan
vakti) xam belgilaydi. Kiska vakt ichida yenilgi yenish kamerasilda fizik va murakab
kimeviy jarayenlar sodir buladi .Natijada yenilgining 10-15% energiyasi ajraladi va
issiklik tuylanadi, xarorat kutariladi va yenilgi alangalanadi. Yenilgining xavo kislorodi
bilan aralashmasi yena boshlashi uchun zarur bulgan isitish xarorati uz-uzidan alangalanishi
xarorati deb ataladi Yenilgi tarkibida yengil oksidlanadigon normal-parafin
uglevodorodlar kup bulishi natijasida. Alangalanishining kechikish davri kiska buladi.
Natijada dvigatel oson yurgizib yuboriladi. Dvigatel yumshok va barkaror ishlaydi tou
kup bulsa, yaьni yenilgi tarkibida kiyin oksidlanadigon UV- ieomer, avromatik UV kup
bulsa, dizelь dvigateli takillab ishlaydi, chunki yenilgi tarkibidagi UV kiyin oksidalanadi.
Yenish kamerasida yenilgi kup tuplanadi va katta kismi biordaniga alangalanadi, bosim
keskin kutariladi va dvigateldan uziga xos takillangan ovoez eshitiladi, natijada dvigatel
kattik ishlayldi: podshipnik vkladishlari, porshen xalkalari yeyiladi. Yenilgi sarfi ortadi.
Yenish jarayeni 2-nuktadan boshlanadi, bunda bosim jadal kutaridladi. Tez yenish davri
2-nuktadan 3-nuktagacha davom etadi. Bunda energiyaning asosiy kismi (70%) ajralib
chikadi. Yenish jarayeni yaxshi tugri tashkil kilinsa,bosim maksimal kiymatgacha
kutariladi. Uchinchi davr-sekin yenish davri boshlanadi, bunda issiklik energiyasining(20%)
kismi ajralib chikadi. Bu davrini boshida yenilgi berish tugaydi. Bu davr oxirida kengayish
chizikida 4-nuktadan keyin barcha yenilgi yenib ulgurishi ukerak. Yenilgi tarkibida yengil
oksidlanadigon uglevodorodlar kup bulsa, alangalanishining kechikishi davri juda kiska
buladi. Natijada dvigatel osongina yurgizib yuboriladi, yumshok va barkaror ishlaydi,
yenish protsessi juda yaxshi utadi. Yenilgining kovushkokligi ortishi, fraktsion tarkibi
ogirlashishi va smola-asfalьt birikmalar mikdorining ortishi bilan yenilgining vakti
uzayadi. Xozirgi zamon tekshirish usullari dizelь dvigatellarida purkalanadigon yenilgi
okimini tashki kobikining bir necha jotsida bir vaktning uzida alanganing xajmiy mabalari
xosil bulishini aniklashga imkon beradi. Bu xlolda alanganing tarkalish tezligi 1000m/sga
yetadi. Yuzaga keladigon manbalar mikdori yenishdan oldin buladigan reaktsiyalarning
kechish intensivligi va alangalanishining kechikish davriga boglik. Bu esa yenilgi tarkibida
izomer tuzilishdagi kiyin oksidlanadigan parafmin uglevodorodlar va aromatik
uglevodorodlar mikdoriga boglik. Chunki bu uglevodorodlar dvigatelning takillab
ishlashiga sabab buladi. TSilindr ichida bosim keskin kutariladi,dvigatel kuvvati
kamayadi, yenilgi sarf mikdori ortadi, detallar tezda ishdan chikadi.Dizel dvigatellarda
yonish kamerasiga yonilg`i purkilgan vaktdan boshlanib bug`lanish jarayon utad va yoqilg`ini
oxirgi muayyan miqdori yoni tugagingar davom etadi. Bug`lanish jarayoni va yonish
aralashmasini shakillanishi yonish kamerasi ichida
сек
1000
1
vaktida ichida bo`ladi, tirsakli val
esa 20%40
0
bo`riladi. Dizel dvigatellarda yonish aralashmasini tayyorlash jarayoniga 10 martaba
ozrok vakt.
Karbyurator dvigatellariga nisbatan sarflanadi. Yokilg`ini sifati pasrok bo`lsa xam dizel
dvigatellarda kullash mumkin, chunki dizellarda yokilg`ini 500-600
0
S temperaturalari, zichligi
14 marotaba nisbatan yukori xavoga kurkiladi. Bu sharoitda yoqilg`i qizib yoqilg`ini
tamogilarini yaxshi bo`g`lanishi ta’minlanadi. Forsunkani saklasidan chiqqan yonilg`i, fakelini
mayda tomchilarga parchalanib 1%2ml dona bo`lib ulchovi 3-1 mkm fakelьni o`rtasida yirik
tomchilar chegarasida maydalar joylashgan.
Bug`lanish va yonish jarayonini bir va kiska vakt ichida bo`ladi. Shuning uchun yonish
aralashmasi tarkibida normadan kuprok xavo bo`ladi va ichida kukun paydo bo`ladi. Dizel
dvigateli maksimal kuvvati bilan ishlaganda kora tutut paydo bo`ladi.
Fraktsion tarkibi
Dizel yonilg`ilari uchun xaydashning boshlanishi 170-200
0
S bo`lib uning 50% qishki
dizel yonilg`isida 250
0
S da yozgi dizel yonilg`isida esa 280
0
S da bug`lanishi lozim, xaydashning
oxirida yonilg`ini 96% 330-360
0
S xaroratda qaynab, bug`ga aylanishi lozim. Dizel yonilg`isining
ancha yuqori xaroratda xaydalishi yonilg`ida og`ir fraktsiyalar borligidan darak beradi. Bu
fraktsiyalar yonilg`i aralashma xosil bo`lishi jarayonini yomonlashtiradi, yonilg`i ko`p sarf
bo`ladi, va qurum ko`p xosil bo`ladi.
Dizelь yenilgisining kovushkoklik xossalari.
Kovushkoklik deb, suyukliklarning ichki ishkalanishiga karshilik kursatish xossasiga
aytiladi.Suyukliklarning bunday xossasi ularning molekulalarning orkali xosl buladi.
Kovushkokligi deganda okuvchanlikni xam tushunish mumkin.Masalan. jumrakli
kanistradan benzin.moy, ,dizelь yenilgisini kuyib vaktni belgilasak,benzin tezrok
tuladi,dizelь yenilgisi ozgina sekinrok, moy esa yana kechrok okadi.Demak kovushkoklik
deb tashki kuch tasirida suyuklik zarralari xarakatlanganda bir-biriga kursatadigan
karshilikka aytiladi. Dizelli dvigatellar uchun yenilgining kovushkokligi katta axamiyatga
ega.Suyuklikning ichki xossalarini belgilaydigan absolyut kovushkoklik va shartli
kovushkoklikga bulinadi. Absolyut kovыshkoklik.kz navbatida. Dinamik va kinematik
kovushkoklikga bulinadi. Dinamik t- puazda ulchanadigan ichki ishkalanish
koeffitsiyentidir. Puaza-yuzi 1sm2 bulgan bir-biridan 1sm masofada turuvchi ikkita suyuklik
katlamining 1dina(gsm/s2)ga teng tashki kuch taьsirida 1sm/s tezlikda uzaro
xarakatlanishiga buladigan karshilikdir.Xalkaro ulchov birliklari tizimi(SI)da yuza m2da,
kuch-nьyutonda. Masofa metrda ulchanadi,Kovushkoklik ulchamliginins/m2 buladi
Kinematik kovushkoklik stoks(St) yeki undan 100 marta kichik bulgan birlik-
santistoksda(sSt) ulchanadi.SI sistemasida kinematik kovushkoklik m2/s da . Dizelь
yenilgisiuchun 20
0
S xaroratdagi kovushkoklik meьyerlanadi,turli markadagi yenilgilar
uchun kovushkoklik 1.8-6.0sSt atrofida bulishi kerak.Kovushkoklik urtacha bulgan 2.5-4.0
sSt dizelь yenilgisidan foydalanishai maьkul. Yenilgining yukori bosim nasosi plunjer
juftidan oralik orkali utadi,shu sababli kovushkoklik pastligi purkash basimining
kamayishiga olib keladi,bu xolda yenilgi forsunka teshiklari orkali purkalmasdan sizib
chikadi natijada yenuvchi aralashma sifatsiz buladi. Kovushkoklik oshib ketganda xam
yenuvchi aralashma xosil bulish sifatli yemonlashadi,yirik tomchilar xosil bulib, yenilgi
buglanishiga kup vakt kerak buladi .Yenilgi tulik yenmaydi,sarfi ortadi. Yenilgi porshenь
tubiga va kamera devorlariga utirib kolishi natijasida kurumxosil bulishi kupayadi, ish
bajargan gazlar korayib chikadi:Kovushkoklik meьyerida bulganda yenilgi bir xil tartibli
tomchilar tarzida tuzitiladi. Bugli aralashma yenish jarayeni yaxshilanadi.Okuvchanlik
yaxshi buladi, trubalardan.mayin tozalash filьtri Yukori bosim nasoslaridan yenilgi
Do'stlaringiz bilan baham: |