Farg’ona politexnika instituti fakulteti

Asosiy qism

1. Asosiy tushunchalar va tasnifi

Tekis sirtga normal ta‘sir ko’rsatuvchi ravon taqsimlangan kuch bosim deyiladi.

(1)

bu еrda: S – tekislik yuza; F – teng ta‘sir kiluvchi bosim kuchi.

Bosim Xalqaro birliklar sistemasida Pa bilan o’lchanadi. Undan tashqari bosim o’lchashda (n/m²), kPa, MPa, KGk/sm², bar, kgk/m² (mm.suv.ust), mm.sim.ust. kabi birliklardan keng foydalaniladi.

O’lchashda absolyut ortiqcha atmosfera va vakuum bosim mavjud. Absolyut bosim – modda holatining parametri bo’lib, atmosfera va ortiqcha bosimlar yig’indisidan iborat:

(2)

bu еrda, P_атм – аtmosfera, P_орт – ortiqcha bosimlar.

Ortiqcha bosim absolyut va atmosfera bosimlari oralaridagi farqdan iborat:

(3)

Atmosfera bosimi – er atmosferasidagi xavo ustunining bosimi, uning qiymati barometrlar bilan o’lchanadi, shuning uchun bu bosim ko’pincha barometrik bosim ham deb ataladi.

(4)

Bosim o’lchaydigan asboblar ishlash prinsipiga ko’ra suyuqlikli, deformatsion (prujinali), yuk-porshenli, elektr, ionizatsion va issiqlik turlariga bo’linadi.

O’lchanayotgan kattalikning turiga ko’ra bosim o’lchaydigan asboblar quyidagilardan iborat:

Manometr – mutloq va ortiqcha bosimni o’lchaydigan asbob.

Barometr – atmosferada havoning barometrik bosimini o’lchash uchun ishlatiladigan asbob.

Vakkumetr – siyraklanishni o’lchash uchun ishlatiladigan asbob.

Manovakuummetr – ortiqcha bosim va vakkumni o’lchaydigan asbob.

Naporomer (mikromanometr) – kichik miqdordagi ortiqcha bosimni o’lchaydigan asbob.

Tyagomer – kichik miqdordagi siyraklanishlarni o’lchaydigan asbob.

Tyagonaporomer – kichik qiymatli bosim va siyraklanishlarni o’lchash uchun ishlatiladigan asbob.

Differensial manometrlar – ikki bosim ayirmasini o’lchaydigan asbob.

Ishlash prinsipi jihatidan bosimni o’lchaydigan asboblar quyidagi guruhlarga bo’linadi:

1) o’lchanayotgan bosimni suyuqlik ustunining gidrostatik bosimi bilan muvozanatlashga asoslangan suyuqlikli asboblar;

2) yuk-porshenli monometrlar - bo’larda o’lchanadigan bosim porshenga ko’rsatiladigan tashki kuch orqali muvozanatlanadi;

3) deformatsion manometrlar – ularda o’lchanadigan bosim turli elastik unsurlarning deformatsiyasi yoki ularning kuchi bo’yicha aniqlanadi;

4) elektrik asboblarda bosim elektr kattalikka aylanadi.