Farg’ona davlat universiteti Tabiiy fanlar fakulteti

Titan guruhchasi elementlari mavzusi bo’yicha darsning texnologik
xaritasi

Ish bosqichlari va vaqti	Faoliyat
	ta`lim beruvchi	ta`lim oluvchilar
1-bosqich. O’quv mashg`ulotiga kirish (5 daq.)	Darsni tashkillashtiradi. Mavzuning nomi, maqsad va kutilayotgan natijalarni etkazadi. Mashg`ulot rejasi bilan tanishtiradi.	Tinglaydilar, yozib oladilar. Aniqlashtiradilar, savollar beradilar.
2-bosqich. Axborot bosqichi (35daq.)	Tezkor-so’rov/ savol-javob/ aqliy hujum orqali bilimlarni faollashtiradi: Titan guruhchasi elementlarini tashkil etuvchi elementlarni aytib bering? Elementlarning elektron konfiguratsiyasi deganimiz nima? Titan guruhchasi elementlari- ning tabiyatta uchrashadigan qanday birikma-larin bilasiz? Mavzuni o’zlashtirish bo’yicha metodik ko’rsatmalar beradi, tarqatma materiallar tarqatadi, vizual materiallardan foydalanadi, interaktiv usullardan foydalanadi . O’quv materialların tarqatadı. Insert usuli qo’llanadi. Venna diagrammasi usulidan foydalanadi.	Individual ravishta ishlaydi, taqdimot qiladilar va javob beradilar Mavzuni o’zlash- tirish buyicha metodik ko`rsatmalarni urganadi Tarqatma material- larni urganadi. Insert usuli buyicha tarqatma materiallardan foydalangan holda insert jadvalin to’ltiradi. Venna diagrammasi usuli bo’yicha topshiriqni bajaradi. Kontseptual usuli bo’yicha topshiriqni bajaradi.

	Kontseptual usulin foydalanadi. Nima uchun usulin qo’llanadi. Toifalash usulin qo’llanadi Piramida usuli qo’llanadi	Ne uchun jadvalin to’ldiradi Toifalash jadvalin to’ldiradi. Piramida usuli buyicha topshiriqni bajaradi.
3-bosqich. Yakuniy bosqich (5daq.)	3.1. Mavzuni o’zlashtirish darajasin bilish uchun savollar beradi: Titan guruhchasi elementlariga qaysi elementlar kiradi? Qaysi elementlarning izotoplari mavjud? Titan guruhchasi elementlari o’z birikmalarida necha valentlilikni ko’rsatadi? Titan guruhchasi elementlari qanday oksidlarni hosil etadi? Titan guruhchasi elementlari amaliyotda qayerlarda qo’llaniladi? Darsning maqsadga etish darajasin baholaydi. Vazifa beradi.	Savollarga javob- lar beradi. Analiz qiladi.

2. 
   Titan guruhchasi elementlari mavzusi bo’yicha o`quv-uslubiy materiallar. Titan guruhchasi elementlariga umumiy sifatlama
   

To`rtinchi guruhning qo’shimcha guruhchasida titan Ti, sirkoniy Zr, gafniy Hf, va toriy Th elementlari titan guruhchasini tashkil etadi.

Davrlar	Qatorlar	Elementlar	Tartib raqamlari	Ar	Elektronlarning taqsimlanishi
					K s	L s p	M s p d	N s p d f	O s p d	P s p d	Q s
4 5 6 7	IV VI VIII X .	Titan Ti . . Tsirkoniy Zr Gafniy Hf . Toriy Th . .	22 40 72 90	47,90 91,22 178,49 232,038	2 2 2 2	2, 6 2, 6 2, 6 2, 6	2, 6, 2 2, 6, 10 2, 6, 10 2, 6, 10	2 2, 6, 2 2, 6, 10, 14 2, 6, 10, 14	2 2, 6, 2 2, 6, 10	2 2, 6, 2	2

Ular III gupuhning qo’shimcha guruhchasidagi skandiy, lantan va aktiniyga o’xshaydi. Faqat skandiy guruhchasidagi elementlarning tashqi qavatida ikkitadan, titan guruhchasidagi elementlarning tashqi qavatida esa uchtadan elektron mavjud. Tashqaridan ikkinchi qavatda 10 tadan elektron bo’ladi. Ular elektron qabul qila olmaydi, tashqi qavatlardan ikki elektronni va tashqaridan ikkinchi qavatdagi 10 elektronning ikkitasi, ya’ni barchasi bo’lib 4 elektronni yo’qotib, 4 valentli holatida birikma hosil qiladi. Ular 4 valentli, lekin 2 va 3 valentli bo’lishi mumkin. Lekin ularning 2 va 3 valentli birikmalari odatda barqaror bo’ladi va titandan pastga qarab bu xossalari ortib boradi. Shu sababli sirkoniy, gafniy va toriy barcha birikmalarida 4 valentli bo`ladi. Bu elementlar 4 elektronni beradi va to`rt valentli bo’lib birikma hosil qiladi, tashqi qavatlari yo’qoladi va 8 elektronli bo’lib qolgan tashqaridan ikkinchi qavat mahkam tashqi qavatqa aylanadi. Shu sababli bu elementlarning 4 valentli birikmalari barqaror bo’ladi.

Titan guruhchasidagi elementlar tabiatda bir qancha tarqoq holatda uchrashadi. Bu elementlar –ku`l rang yaltiroq metall bo’lib, oddiy sharoitda havo va suv tasiriga shidaydi, yuqori haroratda bo’lsa ko`pchilik moddalar bilan reaktsiyaga aktiv kirishadi. Xlorid, sulfat va nitrat kislotalar faqat titanga ta’sir etadi, boshqalarga ta’sir etmaydi, lekin zar suvi va ftorid kislota bu elementlarning barchasiga yaxshi ta’sir etadi va ularni eritadi.

Elementlar	S. o.	tc	^tqay	r (A esabında)
Titan Ti . . . . . . . . . . .	4,5	1660	3260	1,49
sirkoniy Zr . . . . . . . . .	6,5	1900	5050	1,62
Gafniy Hf . . . . . . . . . .	13,3	2230	5300	1,66
Toriy Th . . . . . . . . . . .	11,7	1845	5200	1,82