Fargona davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti kimoyo yunalishi

Faqat bir yo'nalishda boradigan va reaksiyaga kirishayotgan boshlang'ich moddalar oxirgi mahsulotlarga to'liq aylanadigan reaksiyalar qaytmas reaksiyalar deyiladi.
Bunday reaksiyaga kaliy xloratning (bertole tuzining) qizdirilganda parchalanishini misol qilib keltirsa bo'ladi.
2KC1O₃=2KC1 + 3O₂T
Kaliy xloratning hammasi kaliy xlorid bilan kislorodga aylan-gandan keyingina reaksiya to'xtaydi. Qaytmas reaksiyalar unchalik ko'p emas. Ko'pchilik reaksiyalar qaytar bo'ladi.
Bir vaqtning o'zida bir-biriga qarama-qarshi boradigan reaksiyalar qaytar reaksiyalar deyiladi.
Qaytar reaksiyalarning tenglamalarida chap va o'ng qismlari orasida qarama-qarshi tomonlarga yo'nalgan ikkita strelka qo'yiladi. Bunday reaksiyalarga vodorod bilan azotdan ammiak sintez qilish misol bo'la oladi:
3/2H,+ l/2N₂ Ј NH₃, Л/У=-46,2 kJ/mol
Reaksiyaga kirishayotgan moddalar Tarkibiga kiruvchi atomlar-ning oksidlanish darajasining o'zgarishiga qarab atomlarning oksidlanish darajasi o'zgarmaydigan reaksiyalar va oksidlanish-qaytarilish reaksiyalari bo'ladi. Atomlarning oksidlanish darajasi o'zgarishi bilan boradigan reaksiyalar oksidlanish-qaytarilish reak­siyalari deb aytiladi.
Xulosa qilib aytganda, kimyoviy reaksiyalar quyidagilarga, ya'ni:
Birikish, ajralish, o'rin olish, almashinish, ekzotermik va en-dotermik, qaytar va qaytmas, oksidlanish va qaytarilish reaksiya-lariga bo'linadi.
OKSIDLANISH-QAYTARILISH REAKSIYALARI
Oksidlanish darajasi. Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalari va ularning tenglamaiarini tuzish
Barcha kimyoviy reaksiyalarni ikki turga bo'lish mumkin. Ular­ning birinchisiga reaksiyaga kirishayotgan moddalar tarkibidagi atomlarning oksidlanish darajasi o'zgarmaydigan reaksiyalar kiradi. Masalan:
+ 1-1 +1-1 +1-1 +1-2 HCI + KOH - KC1 + H₂0
+2-1 +1+5-2 +2+5-2 +1-1 MgCl₂ + 2NaN0₃ - Mg(NO₃)₂ + 2NaCl
Ko'rinib turibdiki, atomlardan bar binning oksidlanish darajasi reaksiyadan oldin ham, keyin ham o'zgarmasdan qolgan.
Ikkinchi turga reaksiyaga kirishayotgan moddalar atomlarining oksidlanish darajasi o'zgaradigan reaksiyalar kiradi. Masalan: