Farg’ona Politexnika Instituti Qurilish Fakulteti GK va K yo‘nalishi 15-18 guruh talabasi Yerni masofadan zondlash va raqamli fotogrammetriya fanidan MUSTAQIL ISH Bajardi: Bajardi: Kamoliddinov.Z Qabul qildi: Mirzakarimova G. Farg‘ona-2022
Mavzu: Tashqi orientirlash elementlari.
Reja
1. Tashqi orientirlash elementlari
2. Ichki ORIENTIRLASH ELEMENTLARI
3. Juft aerosuratlarni orientirlash elementlari
4. Xulosa
5. Foydalanilgan adabiyotlar
Aerofotosuratni orientirlash elementlari
Aerofotosurat orqali karta tuzish uchun suratga olish vaqtida aerofotosuratning fazoda qanday holatda bo‘lganligini bilish zarur. Suratga olish vaqtida aerofotosuratning fazodagi holatini aniq- laydigan kattaliklarga aerofotosuratni orientirlash elementlari deyi ladi. Aerofotosuratni orientirlash elementlarining 3 turi ajratiladi: aerofotosuratni ichki orientirlash elementlari, aerofotosuratni tashqi orientirlash elementlari va aerofotosuratlar juflini o ‘zaro orientirlash elementlari. Aerosuratlar bo'yicha topografik kartalami tuzishda suratga olish vaqtida aerosuratlar bir-biriga hamda joyga nisbatan qanday holatda joylashganini bilish kerak. Suratga olish vaqtida juft fotosuratlaming o ‘zaro holatini aniqlash qiymatlari fotosuratlaming o ‘zaro orientirlash elementlari deb ataladi. Ular 5 ta elementdan iborat.
1. IchKI ORIENTIRLASH ELEMENTLARI
Aerofotoapparatda proeksiya markazini S (obyektiv) aeronegativga nisbatan joylashishiga qarab ichki orientirlash elementlari aniqlanadi. Suratga olish vaqtida aerofotoapparatni joyga nisbatan joylashishiga qarab tashqi orientirlash elementlari aniqlanadi. Shunday qilib ichki va tashqi orientirlash elementlari suratga olish vaqtida aeronegativni fazoda joylashishiga qarab aniqlanadi. Ichki orientirlash elementlariga aerofotoapparatni F fokus masofasi, x,y va aerosuratni bosh nuqtasi O. Asosan bosh nuqta 0 aerosuratdagi koordinat begilarini kesishishi to‘g‘ri keladi. Ichki orientirlash elementlari doimo yuqori aniqlikda aniqlanadi.
Tashqi orientirlash elementlari
Proeksiya markazini koordinatalari S — x,y, z. H fazoviy koordinata sistemasida S nuqtani joyga nisbatan joylashishi aniqlanadi. XY gorizontal joylashadi.
Aerosuratni qiyalik burchagi a bosh nurni s dan og‘ishi. S'yomka yo‘nalishini direksion burchagi A X o‘qi bilan bosh vertikal proeksiyasi orasidagi burchak. NO — bosh vertikal tekisligini holati aniqlanadi. Burilish burchagi bosh vertikal bilan aerosuratni absissa o'qi orasidagi burchak aeros'yomka vaqtida tashqi orientirlash elementlaridan suratga olish balandligi N aniqlanadi. (Radiovisotomer yordamida) qolgan tashqi orientirlash elementlari asosan noaniq boladi. Qolgan tashqi orientirlash elementlarini bilish aerosuratdan foydalanib plan tuzishni yengillashtiradi.
3. Juft aerosuratlarni orientirlash elementlari
Juft aerosuratlarni ichki va tashqi orientirlash elementlari joyga nisbatan suratga olish vaqtidagi ularni holatiga qarab fazoviy koordinata sistemasi bo'yicha aniqlanadi. Ushbu sistemada Z o‘qi tik vertikal holatda, X o‘qi esa marshrut yo‘nalishida joylashadi. Juft aerosuratlarni ichki orientirlash elementlari aero- suratlami orientirlash kabi aniqlanadi. Bunda aerofotosuratni fokus masofasi va aerofotosuratni bosh nuqtasini koordinatasi x, y aniqlanadi. Chap aerosuratni R tashqi chiziqli orientirlash elementlari bomib proeksiya markazini koordinatalari S — x, Y, z tashqi orientirlashni burchak elementlarini hosil qilish uchun x o'qiga parallel bo’lmagan tik to‘g‘ri tekislik s ni o'tkazamiz.
3. Juft aerosuratlarni orientirlash elementlari
Juft aerosuratlarni o‘zaro orientirlash elementlari ulami suratga olish vaqtidagi o'zaro holatiga qarab aniqlanadi. Bosh chap bazis wch tekisligida sch och bosh numi suratga olish bazisiga sch S0 perpendikulyarligi natijasida suratga olish bazisiga nisbatan chap aerosuratni bo'ylama qiyalik burchagi aniqlanadi. So' oo' bosh nurni bosh chap wch tekisligidagi proeksiyasini suratga olish bosh bazisga sch sch perpendikulyarligi natijasida suratga olish bazisiga nisbatan o‘ng aerosuratni bo‘ylama a,n qiyalik burchagi aniqlanadi.
xulosa
Xulosa qilib aytadigan bulsak fotogrammetriya fanini ilmiy va amaliy yutuqlarga erishishida yuqori aniqlikdagi aeros'yomka asboblari, uchish vaqtida tashqi orientirlash elementlarini aniqlash usullari, stereofotogrammetrik asboblarini yaratilishi, yuqori aniqlikdagi stereokomparatorlar va elektron hisoblash mashinalarini yaratilishi, kosmik s'yomkani nazariyasi va metodlarini yaratilishi, deshifrlashni avtomatlash- tirilgan sistemasini yaratilishi, aerokosmik ma'lumotlar asosida joyni raqamli modelini yaratilganligi muhim ahamiyatga ega bo‘ldi. Fotogrammetriya ilm fanning geodeziya, astronomiya, harbiy muhandislik ishlarida, arxitektura, qurilish, geografiya, kosmik tadqiqotlarda va hoshqa sohalarida qo'llaniladi.
Foydalanilgan adabiyotlar
1. A.N. Lobanov “fotogrammetriya” M.Nedra 1984y
2. A.N. Lobanov “aerofotografiya” M.Nedra 1978y
3. Yer tuzish va yer kadastri maqsadi uchun 1:10000 masshtabdagi foto- tarhlami deshifrovkalash (korrektimvkasi) xo'jalik tarhini chizish va yer may donlarini hisoblash bo‘yicha ko'rsatma — toshkent o'zbekiston respublikasi yer resurslari davlat qo'mitasi
