Kalit so`zlar:
jamoat, axborot tushunchasi, electron, maxfiy, texnologiya, kompyuter.
O'tgan asrning saksoninchi yillaridan boshlab, insoniyat jamoat hayotining
barcha sohalarida bir qator o'zgarishlarga qo'shilib, suvga cho'mdi. Bularning
barchasi ilg'or, o'sib borayotgan va ommaviy rivojlanishi tufayli «Tecnologías de
Información y Comunicación (TIC)». Ushbu «TIC» Ular bizning o'tmishimizni yoki
hozirgi hayotimizni ko'rish, qadrlash yoki baholash tarzimizni o'zgartirgan va hatto
kelajak sifatida turni tasavvur qilish tarzimizni o'zgartirgan effektlarni yaratdilar.
O'zgarishlar yoki effektlar, bu bizning tilimizni o'zgartirgan, yaqinda noma'lum yoki
o'ylab topilgan juda ko'p turli xil yangi so'zlar, tushunchalar va g'oyalarning
yaratilishi, ishlatilishi va mashhurligi tufayli. Va ushbu nashr bilan biz ushbu
jihatlarni chuqurroq o'rganib chiqamiz va dolzarb masalalar haqida bir oz ma'lumotga
ega bo'lamiz «Seguridad de la Información» oqimning muhim jihati sifatida «TIC»
bugungi insoniyat jamiyati haqida, ya'ni «Sociedad de la Información» XXI asr.
Axborot xavfsizligi tushunchasi va axborot xavfsizligini ta‘minlash usullari. Tez
rivojlanib borayotgan axborot-kommunikatsiya texnologiyalari bizning kundalik
hayotimizning barcha jabhalariga sezilarli o`zgarishlarni olib kirmoqda. Hozirda
―axborot tushunchasi‖ sotib olish, sotish, biror boshqa tovarga almashtirish mumkin
bo`lgan maxsus tovar belgisi sifatida tez-tez ishlatilmoqda. Shu bilan birga
axborotning bahosi ko`p hollarda uning o`zi joylashgan kompyuter tizimining
bahosida bir necha yuz va ming barobarga oshib ketmoqda. Shuning uchun
tomonlama tabiiy holda axborotni unga ruxsat etilmagan holda kirishdan, qasddan
o`zgartirishdan, uni o`g`irlashdan, yo`qotishdan va boshqa jinoiy harakatlardan
www.pedagoglar.uz
22-son 4 –to’plam fevral 2022
Sahifa: 316
himoya qilishga kuchli zarurat tug`iladi. Ammo, jamiyatning avtomatlashtirishni
yuqori darajasiga intilishi uni foydalaniladigan axborot texnologiyalarning xavfsizligi
saviyasiga bog`liq qilib qo`yadi. Axborotning muhimlik darajasi qadim zamonlardan
ma`lum. Shuning uchun ham qadimda axborotni himoyalash uchun turli xil usullar
qo`llanilgan. Ulardan biri – sirli yozuvdir. Undagi xabarni xabar yuborilgan manzil
egasidan boshqa shaxs o`qish imkoniga ega bo`lmagan.
Axborotni himoya qilish deganda:
Axborotning jismoniy butunligini ta`minlash, shu bilan birga axborot
elementlarining buzilishi yoki yo`q qilinishiga yo`l qo`ymaslik;
Axborotning butunligini saqlab qolgan holda, uni elementlarini
qalbakilashtirishga (o`zgartirishga) yo`l qo`ymaslik;
Axborotni tegishli huquqlarga ega bo`lmagan shaxslar yoki jarayonlar orqali
tarmoqdan ruxsat etilmagan holda olishga yo`l qo`ymaslik;
Egasi tomonidan berilayotgan (sotilayotgan) axborot va resurslar faqat
tomonlar o`rtasida kelishilgan shartnomalar asosida qo`llanilishiga ishonish kabilar
tushuniladi. Axborot xavfsizlig deb, ma`lumotlarni yo`qotish va o`zgartirishga
yo`naltirilgan tabiiy yoki suniy xossali tasodifiy va qasddan ta`sirlardan har qanday
tashuvchilarda axborotning himoyalanganligiga aytiladi. Ilgarigi xavf faqatgina
konfidensial (maxfiy) xabarlar va hujjatlarni o`g`irlash yoki nusxa olishdan iborat
bo`lsa, hozirgi paytdagi xavf esa kompyuter ma`lumotlari to`plami, elektron
ma`lumotlar, elektron massivlardan ularning egasidan ruxsat so`ramasdan
foydalanishdir. Bulardan tashqari, bu harakatlardan moddiy foyda olishga intilish
ham rivojlandi. Axborotning himoyasi deb, boshqarish va ishlab chiqarish
faoliyatining axborot xavfsizligini ta`minlovchi va tashkilot axborot zahiralarining
yaxlitliligi, ishonchliligi, foydalanish osonligi va maxfiyligini ta`minlovchi qat`iy
reglamentlangan dinamik texnologik jarayonga aytiladi.
Axborotni himoyalashning maqsadlari quyidagilardan iborat:
- axborotning kelishuvsiz chiqib ketishi, o`g`irlanishi, yo`qotilishi,
o`zgartirilishi, soxtalashtirilishlarning oldini olish;
Do'stlaringiz bilan baham: |