Faollashtirish omili sifatida

www.pedagoglar.uz
22-son 4 –to’plam fevral 2022 
Sahifa: 43 
birlashtirgan arab imperiyasida fanlarni rivojlantirish, diniy ta'limotni hayotga tatbiq 
qilish borasida turli xil yondoshuvlar bo'ldi. 
Tasavvuf vaxdat-ul mavjud va vaxdat-ul vujud diniy-falsafiy g'oyalar hamda Arastu 
qarashlaridan oziq olib rivojlangan Sharq falsafasi ta'sirida islomning alohida oqimi 
sifatida vujudga keldi. U murakkab diniyfalsafiy oqim bo'lib, xilma-xil shakllarga, 
mazmun va yo'nalishga ega. Tadqiqotchilarning fikricha, uning 17 ta asosiy suluki 
(yo'nalishi) mavjud. Tasavvufda ikkita asosiy g'oyaviy yo'nalish ko'zga yaqqol 
tashlanadi: bu o'tkinchi dunyo, mol-mulk mansabga ixlos qo'yish Allohni unutishga, 
imonsizlikka olib keladi, degan g'oyaga tayanganlar tarkidunyochilikni targ'ib 
etganlar; azro'i azalda peshonaga yozilgan taqdir borligiga, odam undan qochib 
qutula olmasligiga ishontirishga intilganlar. Ikkinchi yo'nalish bu dunyo Alloh-taolo 
tomonidan odamlar, ularning insonlardek yashashi uchun yaratilgani, odam shu 
dunyodagi ezgu ishlari bilan u dunyoda visoliga musharraf bo'la olishiga, binobarin, 
undan qo'rqish asosida emas, Allohni sevish, uning visoliga yetish uchun og'ir, 
mashaqqatli poklanish yo'lidan borishni tashviq etganlar. Tasavvufning so'l qanoti 
diniy-falsafiy ta'limot sifatida aqidaparastlik islomga nisbatan muxolifiyat bo'lib, 
Yaqin va O'rta Shprqda, ayniqsa O'rta Osiyoda tabiiy va falsafiy fanlar rivojida o'z 
o'rni va mavqeiga egadir. O'rta Osiyo mutafakkirlarini sho'rolar davrida o'sha 
davrdagi islom aqidalariga qarshi qo'yildi. Ijtimoiy hodisa, ma'naviyatga 
sinfiy(partiyaviy) munosabat tarixiy jarayonlarga shunday g'ayriilmiy yondoshuvni, 
ularni mafkura va siyosat talablariga bo'yosundirishni taqozo etardi. Shu yo'sinda 
rivojlangan tasavvuf Sharqda, shu jumladan Turkiston musulmonlari orasida tafakkur 
tarsi va axloq me'yorini belgilaydigan ijtimoiy hodisaga aylangan.