Faoliyat va motivatsiya

Muomala haqida tushncha

Til muomalaga kirishuvchilar o‘rtasidagi kommunikasiya ta`minlaydi, chunki uni axborot beruvchi ham, uni qabul qiluvchi ham birday tushunadi. Boshqa kishiga axborot beruvchi (kommunikator) va uni qabul qiluvchi (resipient) muloqot jarayonida bir xil tildan foydalanishi kerak, aks holda bir-birini to‘g‘ri tushunolmaydi. Axborot almashish muomala qatnashuvchilariga tushunarli belgi va mazmunga yega bo‘lishi kerak. Til so‘z belgilari yig‘indisidan iboratdir. So‘zning ma`nosi uning mazmuniy tomonidir. Har bir alohida odamning harakatlari va faoliyatlarini alohida odamning harakati va faoliyatlarini 3 ta muhim omil belgilaydi.
Birinchidan, butun insoniyatning yoki bir muncha tor doiradagi kishilar jamoasining ijtimoiy-tarixiy tajribasi belgilaydi. Kichkina bola dunyoni mustaqil ravishda bilib olmaydi. U ota-onasiga savollar beradi va ular unga javob beradilar, bu javoblardan bola o‘z faoliyatini keyinchalik foydalanadigan umumiy bilimlarning faqat ozgina qismini oladi. Umumiy bilimlarning bu ozginagina qismini bola til shaklida, til yordamida so‘z belgilari tizimida hosil qila oladi. Maktabda ham xuddi shunday bo‘ladi, o‘quvchi olam haqida barcha bilimlarni o‘qituvchining tushuntirishidan yoki darslikdan, yani til yordamida o‘zlashtiradi. Bu yerda til o‘zining muhim vazifalaridan birini bajaradigan, ya`ni yashash vositasi ijtimoiy-tarixiy tajribani berish va o‘zlashtirish vositasi tarzida namoyon bo‘ladi.
Ikkinchidan, har bir alohida odamning ish-harakati va faoliyati ko‘pincha ijtimoiy qiymatga yega bo‘lmagan o‘zga kishilarning bevosiga tajribalari belgilaydi. Masalan, men oshxona tomon yo‘l olaman. Yo‘lda o‘rtog‘im uchrab menga: «oshxona yopilgan», deydi. Shu paytda bu xabar mening faoliyatimni ma`lum bir tarzda boshqaradi: men qayrilib, boshqa oshxona tomon jo‘nayman. Bu yerda til o‘zining boshqa muhim vazifasi bilan, ya`ni vosita yoki kommunikatsiya usuli yoki olamning xatti-harakatlarini boshqaruvchi bir vosita sifatida namoyon bo‘ladi. Natijada har qanday kommunikatsiya, har qanday munosabat suhbatdoshiga tasir qilishdan iboratdir.
Uchinchidan, har bir alohida odamning ish-harakatlari va faoliyatlarini har bir ayrim kishilarning shaxsiy tajribasi belgilaydi. Odam­ning «shaxsiy» tajribasi, o‘z individual tajribasi boshqa kishilarning tajribalari va ijtimoiy tajribaning o‘ziga xos aralashmasidan iborat. Odam hayvondan farqli o‘laroq, o‘z harakatlarini rejalashtira oladi. Bunday rejalashtirishdan va umumiy fikriy masalalarni hal qilishning asosiy quroli tildir. Bu yerda biz tilning uchinchi vazifasi aqliy faoliyatning (idrok, xotira, tafakkur, xayol) quroli sifatidagi vazifasiga to‘qnash keldik. So‘z belgilari tizimi sifatida tildan nutq faoliyatida foydalaniladi.
Nutq faoliyati – odam tomonidan ijtimoiy-tarixiy tajribani o‘zlashtirish va avlodlarga berish yoki kommunikasiya o‘rnatish o‘z harakatla­rini rejalashtirish maqsadida tildan foydalanish jarayonidir. Til aloqa vositasi yoxud quroldir, nutq faoliyati yoki nutq yesa aloqa jarayonining o‘zidir. Bu jihatdan nutqning faol va passiv turlari farqlanadi. So‘zlovchining nutqi faol nutq, tinglovchining nutqi passiv nutq hisoblanadi. Nutq ichki va tashki nutqga bo‘linadi. Tashqi nutq – yozma va og‘zaki nutqga, og‘zaki nutq yesa monolog va dialogik nutqga bo‘linadi. Monolog – bir kishining o‘ziga yoki boshqalarga qaratilgan nutqidir. Bu o‘qituvchining bayoni, o‘quvchining to‘laroq javobi, doklad va boshqalardir.
Agar biz inson hayotini uning rivojlanish yo’lidagi oldinga siljishi deb hisoblasak, demak, hayot bu yangi chegaralarni doimiy ravishda engib o’tish, yaxshi natijalarga erishish, o’z-o’zini rivojlantirish va shaxsiy o’sish jarayoni . Va bu jarayonda etakchi rollardan birini inson bajaradigan barcha harakatlar va ishlarning ma’nosi masalasi o’ynaydi. Inson faoliyati va xulq-atvoriga nima ta’sir qiladi? Nega u umuman hech narsa qilmayapti? Unga nima turtki beradi? Sizni nima undaydi? Axir, har qanday harakat (va hatto harakatsizlik) deyarli har doim o’z sababiga ega.

Shunday qilib, biz bir-birimiz bilan yaxshiroq muloqot qilishimiz uchun, atrofimizdagi odamlarni va o’zimizni, boshqalarning va o’z harakatlarimizni tushunishimiz osonroq bo’lishi uchun biz motivatsiya nima ekanligini gaplashishimiz kerak. Bu savol psixologiya uchun, masalan, uning asoslari yoki usullari kabi muhimdir . Shu sababli biz motivatsiya mavzusiga alohida dars bag’ishlaymiz, uni o’rganish jarayonida motivatsiyani shakllantirish jarayoni, motivatsiya tizimi, motivatsiya nazariyalari, uning turlari (ish, o’rganish, o’zini o’zi) bilan tanishamiz. – motivatsiya). Biz mehnat va xodimlar, talabalar, maktab o’quvchilari va o’zimiz mehnat motivatsiyasini boshqarish usullari haqida bilib olamiz; Motivatsiyani rag’batlantirish va oshirish usullari haqida batafsil to’xtalamiz.

Motivatsiya nima?
Va motivatsiya haqida suhbatni ushbu kontseptsiyaning aniq ta’rifidan boshlash kerak. “Motivatsiya” tushunchasi lotincha “harakatlanish” so’zidan kelib chiqqan. Motivatsiyaning bir nechta ta’riflari mavjud:
Motivatsiya – bu harakat uchun motivatsiya.
Motivatsiya – bu insonning har qanday faoliyat orqali o’z ehtiyojlarini qondirish qobiliyatidir.
Motivatsiya – bu odamlarning xatti-harakatlarini boshqaradigan va uning uyushganligi, diqqat markazini, barqarorligi va faolligini belgilaydigan dinamik psixofiziologik jarayon.
Hozirgi vaqtda ushbu kontseptsiya turli olimlar tomonidan har xil tushuniladi. Kimdir motivatsiya motivatsiya va faoliyat uchun mas’ul bo’lgan jarayonlar to’plami degan fikrda. Boshqalar motivatsiyani motivlar to’plami sifatida belgilaydilar.
Motiv – bu ideal yoki moddiy ob’ekt bo’lib, unga erishish faoliyatning ma’nosidir. Bu odamga o’ziga xos tajribalar ko’rinishida ko’rinadi, bu narsa ushbu ob’ektga erishishdan ijobiy his-tuyg’ular yoki hozirgi vaziyatda norozilik bilan bog’liq bo’lgan salbiy xususiyatlar bilan tavsiflanishi mumkin. Motivni amalga oshirish uchun siz jiddiy ichki ish qilishingiz kerak.
Motiv ko’pincha ehtiyoj yoki maqsad bilan aralashib ketadi, ammo ehtiyoj bu noqulaylikni bartaraf etish uchun ong ostidagi istakdir va maqsad ongli maqsadni belgilash jarayonining natijasidir. Masalan, ochlik – bu ehtiyoj, ovqatlanish istagi – motiv, odamning qo’llari etib boradigan ovqat esa maqsaddir.
Motivatsiya murakkab psixologik hodisadir, bu uning xilma-xilligini tushuntiradi.
Motivatsiya turlari
Psixologiyada inson motivatsiyasining quyidagi turlarini ajratish odatiy holdir:
Tashqi motivatsiya – bu har qanday faoliyatning mazmuni bilan bog’liq bo’lmagan, lekin inson uchun tashqi holatlar bilan bog’liq bo’lgan motivatsiya (mukofot olish uchun musobaqalarda qatnashish va boshqalar).
Ichki motivatsiya – bu faoliyat mazmuni bilan bog’liq bo’lgan motivatsiya, ammo tashqi sharoitlar bilan bog’liq emas (sport bilan shug’ullanish, chunki u ijobiy his-tuyg’ularni beradi va hokazo).
Ijobiy motivatsiya – bu ijobiy rag’batlantirishga asoslangan motivatsiya (agar men injiq bo’lmasam, ota-onam menga kompyuter o’yinini o’ynashga ruxsat berishadi va hokazo).
Salbiy motivatsiya – bu salbiy rag’batlantirishga asoslangan motivatsiya (agar men harakat qilmasam, ota-onam meni tanqid qilmaydi va hokazo).
Barqaror motivatsiya – bu insonning tabiiy ehtiyojlari (tashnalik, ochlik va boshqalarni qondirish) ga asoslangan motivatsiya.
Barqaror motivatsiya – bu doimiy tashqi qo’llab-quvvatlashni talab qiladigan motivatsiya (chekishni tashlash, vazn yo’qotish va hk).
Barqaror va beqaror turtki turiga qarab ham farq qiladi. Motivatsiyaning ikkita asosiy turi mavjud: “bir narsaga” yoki “bir narsadan” (uni ko’pincha “sabzi va tayoq usuli” deb ham atashadi). Ammo qo’shimcha turtki turlari mavjud:
O’z-o’zini boshqarishni ta’minlashga qaratilgan individual motivatsiya (chanqash, ochlik, og’riqdan saqlanish, haroratni saqlash va boshqalar);
Guruh motivatsiyasi (avlodlarga g’amxo’rlik qilish, jamiyatda o’z o’rnini topish, jamiyat tuzilishini saqlab qolish va boshqalar);
Kognitiv motivatsiya (o’yin faoliyati, izlanish harakati).
Bundan tashqari, odamlarning harakatlarini qo’zg’atadigan alohida motivlar mavjud:
O’z-o’zini tasdiqlash motivi – o’zini jamiyatda tasdiqlash, ma’lum maqomga, hurmatga sazovor bo’lish istagi. Ba’zan bu istak obro’-e’tibor motivatsiyasi bilan bog’liq (yuqori maqomga erishish va uni saqlab qolish istagi).
Identifikatsiya qilish motivi – kimgadir o’xshashlik istagi (hokimiyat, but, ota va boshqalar).
Kuchning motivi – bu odamning boshqalarga ta’sir qilish, ularni boshqarish, o’z harakatlarini yo’naltirish istagi.
Protsessual va moddiy motivlar – tashqi omillar emas, balki faoliyat jarayoni va mazmuni orqali harakatga turtki.
Tashqi motivlar – harakatni keltirib chiqaradigan omillar faoliyatdan tashqarida (obro’-e’tibor, moddiy boylik va boshqalar).
Shaxsiy o’sishga intilish, o’z potentsialini ro’yobga chiqarish o’z-o’zini rivojlantirish motividir.
Erishish motivi – eng yaxshi natijalarga erishish va biror narsada mahoratni egallashga intilish.
Prosotsial motivlar (ijtimoiy ahamiyatga ega) – burch, odamlar oldidagi javobgarlik hissi bilan bog’liq motivlar.
Birlashish (qo’shilish) motivi – bu boshqa odamlar bilan aloqani o’rnatish va qo’llab-quvvatlash, ular bilan aloqa qilish va yoqimli muloqot qilish istagi.
Har qanday turtki inson psixologiyasi va xulq-atvorini o’rganishda juda muhim rol o’ynaydi. Ammo odamning motivatsiyasiga nima ta’sir qiladi? Qanday omillar mavjud? Aynan shu masalalarni o’rganish motivatsiya nazariyalari qo’llaniladi.
Motivatsiya nazariyalari
Motivatsiya nazariyalari inson ehtiyojlarini, ularning mazmuni va uning motivatsiyasi bilan bog’liqligini o’rganadi va tahlil qiladi. Ular insonni ma’lum bir faoliyatga undovchi narsa, uning xatti-harakatini nima turtki berishini tushunishga harakat qilishadi. Ushbu ehtiyojlarni o’rganish uchta asosiy yo’nalish paydo bo’lishiga olib keldi:
Motivatsiyaning muhim nazariyalari
Motivatsiyaning protsessual nazariyalari
Insonning o’ziga xos rasmiga asoslangan nazariyalar
Keling, har bir yo’nalishni batafsil ko’rib chiqaylik.
Motivatsiyaning muhim nazariyalari


Motivatsiyaning mazmun nazariyalari motivatsiyaga ta’sir etuvchi omillarni tahlil qiladi. Ko’pincha, ular odamning ehtiyojlarini tahlil qilishga qaratilgan. Tarkib nazariyalari ehtiyojlarning tuzilishini va ularning mazmunini, shuningdek, bularning barchasi shaxsning motivatsiyasi bilan qanday bog’liqligini tavsiflaydi. Noqulaylik, odamni ichkaridan harakat qilishga undagan narsani tushunish uchun qilingan. Bu yo’nalishdagi asosiy nazariyalar quyidagilardir: Maslowning ehtiyojlar ierarxiyasi nazariyasi, Alderferning ERG nazariyasi, Makklellandning sotib olingan ehtiyojlar nazariyasi va Gertsbergning ikki omil nazariyasi.
Maslowning ehtiyojlar iyerarxiyasi
Uning muallifi amerikalik psixolog Avraem Maslou.
Uning asosiy qoidalari quyidagilardan iborat:
Inson har doim biron narsaga ehtiyoj sezadi;
Inson tomonidan boshdan kechirilgan kuchli ifoda etilgan ehtiyojlar guruhlarga birlashtirilishi mumkin;
Talab guruhlari ierarxik tarzda joylashtirilgan;
Shaxsni qondirilmagan ehtiyojlar harakatga undaydi; qondirilgan ehtiyojlar motivatsiya emas;
Qondirilgan ehtiyojning o’rnini qondirilmagan kishi egallaydi;
Oddiy holatda, odam bir vaqtning o’zida bir nechta ehtiyojlarni his qiladi, ular murakkab ta’sir o’tkazadi;
Birinchi odam piramida asosida joylashgan ehtiyojlarni qondiradi, keyin yuqori darajadagi ehtiyojlar odamga ta’sir qila boshlaydi;
Inson quyi darajadagi ehtiyojlardan ko’ra ko’proq darajadagi ehtiyojlarni ko’proq qondirishga qodir.
Maslow o’zining “Borliq psixologiyasiga qarab” asarida bir muncha vaqt o’tgach, yuqori ehtiyojlar ro’yxatini qo’shib, ularni “o’sish ehtiyojlari” (ekzistensial qadriyatlar) deb atadi. Ammo, shuningdek, ularni ta’riflash qiyinligini ta’kidladi barchasi bir-biri bilan chambarchas bog’liqdir. Ushbu ro’yxatga mukammallik, yaxlitlik, adolat, to’liqlik, hayotiylik, go’zallik, soddalik, namoyonliklarga boylik, ezgulik, haqiqat, osonlik, halollik va boshqalar kiradi. Maslou fikriga ko’ra o’sishga bo’lgan ehtiyoj ko’pincha inson faoliyati uchun eng kuchli turtki bo’lib, shaxsiy o’sish tarkibiga kiradi.
Maslowning tadqiqotlari haqiqatga qanchalik mos kelishini o’zingiz bilib olishingiz mumkin. Buni amalga oshirish uchun siz o’zingiz uchun eng muhim ehtiyojlar ro’yxatini tuzishingiz, ularni Maslou ehtiyojlari piramidasiga ko’ra guruhlarga ajratishingiz va ehtiyojlarning qaysi biri siz birinchi bo’lib qondirilganligini, ikkinchisi va hokazolarni aniqlashga harakat qilishingiz kerak. . Shuningdek, sizning xatti-harakatlaringizda va siz bilgan odamlarning xatti-harakatlarida ehtiyojlarni qondirish darajasi qaysi darajada ustunligini bilib olishingiz mumkin.
Qizig’i shundaki, Ibrohim Maslou barcha odamlarning atigi 2% i “o’zini anglash bosqichiga” erishadi degan fikrda edi. O’zingizning ehtiyojlaringizni hayot natijalaringizga moslashtiring, shunda siz bu odamlardan biri yoki yo’qligingizni ko’rasiz.
Maslow nazariyasi haqida ko’proq ma’lumotni ushbu havoladan olishingiz mumkin .
Alderferning ERG nazariyasi
Ushbu nazariyaning muallifi amerikalik psixolog Kleyton Pol Alderferdir.
Uning fikricha, insonning barcha ehtiyojlarini uchta katta guruhga birlashtirish mumkin:
Mavjudlik ehtiyojlari (xavfsizlik, fiziologik ehtiyojlar);
Aloqa ehtiyojlari (ijtimoiy tabiat ehtiyojlari; do’stlar, oila, hamkasblar, dushmanlar va boshqalar bo’lishga intilish + Maslou piramidasidan ehtiyojlarning bir qismi: tan olish, o’zini o’zi tasdiqlash);
O’sish ehtiyojlari (Maslou piramidasidan o’zini namoyon qilish ehtiyojlari).
Maslowning nazariyasi Alderferdan faqat shu bilan farq qiladi, chunki Maslouga ko’ra ehtiyojlardan ehtiyojlarga qarab harakatlanish faqat pastdan yuqoriga qarab amalga oshiriladi. Alderfer harakatni har ikki yo’nalishda ham mumkin deb hisoblaydi. Yuqoriga, agar quyi darajadagi ehtiyojlar qondirilsa va aksincha. Bundan tashqari, agar yuqori darajadagi ehtiyoj qondirilmasa, pastroqqa bo’lgan ehtiyoj kuchayadi va odamning diqqati ushbu pastki darajaga o’tadi.
Aniqlik uchun siz Maslou ehtiyojlari piramidasini olishingiz va sizning holatlaringizda ehtiyojlar qanday qondirilayotganligini kuzatishingiz mumkin. Agar siz o’zingizning darajangizni ko’tarayotganingizni sezsangiz, bu jarayon Alderferning so’zlariga ko’ra qoniqish jarayoni bo’ladi. Agar siz darajadan pastga tushsangiz, demak bu umidsizlik (ehtiyojni qondirish istagidagi mag’lubiyat). Agar siz, masalan, o’sish ehtiyojlaringizni qondira olmasangiz, unda e’tiboringiz umidsizlik deb ataladigan aloqa ehtiyojlariga o’tadi. Bunday holda, qoniqish jarayoniga qaytish uchun quyi darajadagi ehtiyojni qondirish va shu bilan yuqori darajaga ko’tarish kerak.
Alderfer nazariyasi haqida batafsil ma’lumotni bu erda topishingiz mumkin .
McClelland-ning sotib olingan ehtiyojlar nazariyasi
Ushbu nazariyaning muallifi amerikalik psixolog Devid Makklelanddir.
Uning nazariyasi yutuq, ishtirok etish va hukmronlik ehtiyojlarini o’rganish va tavsiflash bilan bog’liq. Ushbu ehtiyojlar hayot davomida olinadi va (kuchli ishtirok etish sharti bilan) insonga ta’sir qiladi.
Ehtiyojlarning qaysi biri sizning faoliyatingizga eng katta ta’sir ko’rsatishini aniqlash oson: agar siz maqsadlaringizga avvalgidan ko’ra samaraliroq erishmoqchi bo’lsangiz, demak, siz erishishga bo’lgan ehtiyojni qondirishga intilasiz. Agar siz do’stlik uchun harakat qilsangiz, aloqalarni o’rnatishga va saqlashga harakat qiling, agar siz boshqalarning ma’qullashi, qo’llab-quvvatlashi va fikri siz uchun muhim bo’lsa, unda siz asosan sheriklik ehtiyojlarini qondirishga intilasiz. Agar siz boshqalarni boshqarish, ularga ta’sir o’tkazish, boshqalarning xatti-harakatlari va xatti-harakatlari uchun javobgarlikni o’z zimmangizga olish istagini sezsangiz, u holda sizda hukmronlik zarurligini qondirish istagi ustun turadi.
Aytgancha, hukmronlik qilish kerak bo’lgan odamlar 2 guruhga bo’linadi:
1-guruh – hokimiyat uchun hokimiyatga intilgan odamlar;
2-guruh – ba’zi bir umumiy ishlarni amalga oshirish uchun hokimiyatga intilayotgan odamlar.
Sizda yoki atrofingizdagi ehtiyojlarning qaysi turi ustunligini bilib, o’zingizning yoki boshqalarning harakatlarining motivlarini chuqurroq tushunishingiz va bu bilimlardan hayotingizni va boshqalar bilan munosabatlarni yaxshiroq qilish uchun foydalanishingiz mumkin.
McClellanad nazariyasi haqida ko’proq ma’lumotni ushbu havolada topishingiz mumkin .
Gertsbergning ikki omilli nazariyasi
Nazariya muallifi amerikalik psixolog Frederik Hertsberg.
Uning nazariyasi o’zining paydo bo’lishi uchun moddiy va moddiy bo’lmagan omillarning inson motivatsiyasiga ta’sirini aniqlashtirish zarurati ortib borishi bilan bog’liq.
Moddiy omillar (gigienik) insonning o’zini namoyon qilishi, uning ichki ehtiyojlari, inson faoliyat ko’rsatadigan muhit (ish haqi miqdori, yashash va mehnat sharoitlari, holati, odamlar bilan bo’lgan munosabatlar va boshqalar) bilan bog’liq.
Nomoddiy omillar (rag’batlantiruvchi) inson faoliyatining mohiyati va mohiyati bilan bog’liq (yutuqlar, jamoatchilik tomonidan tan olinishi, muvaffaqiyatlar, istiqbollar va boshqalar).
Ushbu nazariya bo’yicha ma’lumotlar kompaniyalar, firmalar va boshqa tashkilotlarning menejerlari uchun o’z xodimlarining ishini tahlil qilishda juda samarali. Masalan, gigienik moddiy omillarning etishmasligi yoki yo’qligi, xodim o’z ishidan noroziligini boshdan kechirishi mumkin. Ammo moddiy omillar etarli bo’lsa, demak ular o’zlarini rag’batlantirmaydilar. Va nomoddiy omillarning yo’qligi norozilikka olib kelmaydi, ammo ularning mavjudligi qoniqishni keltirib chiqaradi va samarali turtki beradi. Shuni ta’kidlash kerakki, Frederik Hertsberg ish haqi odamni harakatga undovchi omil emas degan paradoksal xulosani chiqardi.
Ushbu nazariya haqida ko’proq ma’lumotni bu erdan bilib olishingiz mumkin .
Yuqorida ta’kidlab o’tilganidek, mazmunli nazariyalar bilan bir qatorda protsessual nazariyalar ham mavjud.
Motivatsiyaning protsessual nazariyalari

Motivatsiyaning protsessual nazariyalari insonning yangi maqsadlarga erishish uchun harakatlarni qanday taqsimlashini va buning uchun u qanday xatti-harakat turini tanlashini tahlil qiladi. Protsessual nazariyalarda insonning xulq-atvori nafaqat ehtiyojlar bilan belgilanadi, balki uning ma’lum bir vaziyat bilan bog’liq bo’lgan idrok va kutishlarining funktsiyasi va shaxs tanlagan xulq-atvor turining mumkin bo’lgan oqibatlari. Bugungi kunda motivatsiyaning 50 dan ortiq protsessual nazariyalari mavjud, ammo bu yo’nalishdagi asosiy fikrlar: Vroom nazariyasi, Adams nazariyasi, Porter-Lawler nazariyasi, Lokk nazariyasi va ishtirok etish nazorati tushunchasi. Keling, ular haqida batafsilroq gaplashamiz.

Vroomning kutish nazariyasi
Nazariya muallifi kanadalik psixolog Viktor Vroom.
Ushbu nazariya, ehtiyojning mavjudligi odamni biror narsaga undash uchun yagona shart emas degan asosga asoslanadi. Inson o’zi tanlagan xatti-harakat turi uni o’z ehtiyojlarini qondirishga olib borishini kutishi kerak. Shaxsning xatti-harakati doimo ikki yoki undan ortiq variantni tanlash bilan bog’liq. Va u tanlagan narsa uning nima qilishi va qanday bajarishini belgilaydi. Boshqacha qilib aytganda, Vroomning fikriga ko’ra, motivatsiya odamning qancha olishni xohlashi va unga qanchalik imkoni borligi, buning uchun qancha harakat qilishga tayyorligiga bog’liq.

Vroomning taxminlar nazariyasi amalda tashkilotlarda xodimlarning motivatsiyasini oshirish uchun juda yaxshi qo’llaniladi va har xil darajadagi menejerlar uchun juda foydali. Chunki taxminlar nazariyasi aniq xodimlarning maqsadlari va ehtiyojlariga qisqartiriladi, keyin menejerlar o’zlarining bo’ysunuvchilari o’z ehtiyojlarini qondirishiga va shu bilan birga tashkilot maqsadlariga erishishiga ishonch hosil qilishlari kerak. Xodim nima qilishi mumkinligi va undan talab qilinadigan narsalar o’rtasidagi maksimal yozishmalarga erishishga harakat qilish kerak. Bo’ysunuvchilarning motivatsiyasini oshirish uchun menejerlar o’zlarining ehtiyojlarini, ishlarining mumkin bo’lgan natijalarini aniqlab olishlari va o’z vazifalarini sifatli bajarish uchun zarur bo’lgan resurslarga (vaqt, sharoit, mehnat vositalari) ishonch hosil qilishlari kerak. Faqatgina ushbu mezonlarning to’g’ri muvozanati bilan maksimal natijaga erishish mumkin,

Vroom nazariyasi haqida ushbu havola orqali ko’proq bilib olishingiz mumkin .

Adamsning tenglik nazariyasi (adolat)

Muallif amerikalik psixolog Jon Steysi Adams.
Ushbu nazariya shuni ko’rsatadiki, odam motivatsiya samaradorligini ba’zi omillarga ko’ra emas, balki boshqa odamlar tomonidan shu kabi sharoitlarda olingan mukofotlarning taxminlarini hisobga olgan holda baholaydi. O’sha. motivatsiya shaxsning ehtiyojlari nuqtai nazaridan emas, balki o’zini boshqalar bilan taqqoslash asosida ko’rib chiqiladi. Biz sub’ektiv baholash haqida gapiramiz va odamlar o’zlarining sa’y-harakatlari va olingan natijalarni boshqalarning sa’y-harakatlari va natijalari bilan taqqoslashadi. Va bu erda uchta variant mumkin: past baho, adolatli baho, ortiqcha baho.
Agar biz yana bir tashkilot xodimini olsak, demak u uning ish haqi miqdorini boshqa xodimlarning ish haqi miqdori bilan taxmin qiladi. Bunda u va boshqalar ishlaydigan sharoitlar hisobga olinadi. Va agar xodim, masalan, uni kamsitilgan deb bilsa va unga nisbatan adolatsiz munosabatda bo’lishgan deb hisoblasa, u quyidagicha harakat qilishi mumkin: o’z hissasi va natijalarini, shuningdek boshqalarning hissasi va natijalarini ataylab buzib ko’rsatishi; boshqalar o’zlarining hissalari va natijalarini o’zgartirishi uchun harakat qilish; boshqalarning hissalari va natijalarini o’zgartirish; taqqoslash uchun boshqa parametrlarni tanlang yoki shunchaki ishingizdan chiqing. Shu sababli, rahbar har doim o’z bo’ysunuvchilari o’zlariga nisbatan adolatsizlikni his qiladimi yoki yo’qmi, xodimlardan talab qilinadigan natijalarni aniq anglashi, xodimlarni rag’batlantirishi haqida har doim ehtiyot bo’lishi kerak.
Porter-Lawler modeli
Mualliflar amerikalik psixologlar Leyman Porter va Edvard Laulerdir.
Ularning keng qamrovli motivatsiya nazariyasi Vroomning kutish nazariyasi va Adamsning adolat nazariyasi elementlarini o’z ichiga oladi. Ushbu modelda beshta o’zgaruvchi mavjud: sarf qilingan kuch, idrok, erishilgan natijalar, mukofot va qoniqish.
Ushbu nazariyaga ko’ra, natijalar insonning sa’y-harakatlari, qobiliyatlari va xususiyatlariga va uning o’z rolini anglashiga bog’liqdir. Harakat darajasi mukofotning qiymatini va qilingan sa’y-harakat aslida qandaydir mukofot olib kelishiga ishonch darajasini belgilaydi. Shuningdek, u ish haqi va natijalar o’rtasidagi yozishmalarni o’rnatadi, ya’ni. inson ma’lum bir natijaga erishish uchun mukofot yordamida o’z ehtiyojlarini qondiradi.
Agar siz Porter-Lawler nazariyasining barcha tarkibiy qismlarini batafsil o’rganib chiqsangiz va tahlil qilsangiz, motivatsiya mexanizmini chuqurroq darajada tushunishingiz mumkin. Biror kishining sarflagan sa’y-harakatlari u uchun mukofotning qanchalik qadrli bo’lishiga va insonning o’zaro munosabatlariga bo’lgan ishonchiga bog’liq. Inson tomonidan ma’lum natijalarga erishishi, u mamnuniyat va o’zini hurmat qilishni his qilishiga olib keladi.
Shuningdek, natijalar va mukofotlar o’rtasida aloqalar mavjud. Bir tomondan, masalan, natijalar va mukofotlar tashkilotdagi menejerning o’z xodimi uchun belgilaydigan imkoniyatlariga bog’liq bo’lishi mumkin. Boshqa tomondan, xodim ma’lum natijalar uchun haq to’lash qanchalik adolatli ekanligi to’g’risida o’z fikriga ega. Ichki va tashqi ish haqining adolatliligi natijasi mamnuniyat bo’ladi, bu xodimga ish haqi qiymatining sifat ko’rsatkichidir. Va kelajakda ushbu qoniqish darajasi xodimning boshqa holatlarni idrok etishiga ta’sir qiladi.
E. Lokkning maqsadlarni belgilash nazariyasi
Nazariya muallifi amerikalik psixolog Edvin Lokk.
Ushbu nazariyaning asosi shundaki, insonning xulq-atvori uning oldiga qo’ygan maqsadlari bilan belgilanadi. ularga erishish uchun u muayyan harakatlarni amalga oshiradi. Shuni ta’kidlash kerakki, maqsadni belgilash ongli jarayon bo’lib, insonning ongli niyatlari va maqsadlari uning xatti-harakatini belgilaydi. Hissiy kechinmalarga asoslanib, odam atrofdagi voqealarni baholaydi. Buning asosida u o’zi erishmoqchi bo’lgan maqsadlarni belgilaydi va shu maqsadlardan kelib chiqib, ma’lum bir tarzda harakat qiladi. Ma’lum bo’lishicha, tanlangan harakatlar strategiyasi odamni qoniqtiradigan ma’lum natijalarga olib keladi.
Masalan, tashkilotda xodimlarning motivatsiyasi darajasini oshirish uchun, Lokk nazariyasiga ko’ra, bir nechta muhim printsiplardan foydalanish mumkin. Birinchidan, xodimlar oldiga aniq maqsad qo’yishingiz kerak, shunda ular ulardan nimani talab qilishlarini aniq tushunishlari kerak. Ikkinchidan, berilgan vazifalar darajasi o’rtacha yoki yuqori darajada murakkab bo’lishi kerak, chunki buning natijasida yanada yaxshi natijalarga erishilmoqda. Uchinchidan, xodimlar belgilangan vazifalarni bajarishga va belgilangan maqsadlarga erishishga rozilik bildirishlari kerak. To’rtinchidan, xodimlar o’z taraqqiyotlari to’g’risida fikr-mulohazalar olishlari kerak, chunki bu bog’liqlik to’g’ri yo’l tanlanganligini yoki maqsadga erishish uchun qanday boshqa harakatlar qilish kerakligini ko’rsatuvchi ko’rsatkichdir. Va, beshinchidan, xodimlarning o’zlari maqsadlarni belgilashda ishtirok etishlari kerak. Bu odamga nimadan ko’ra yaxshiroq ta’sir qiladi
Ishtirok etuvchi boshqaruv tushunchasi
Ishtirok etish menejmenti tushunchalari Qo’shma Shtatlarda hosildorlikni oshirish bo’yicha tajribalar orqali ishlab chiqilgan. Ushbu tushunchalardan kelib chiqadiki, tashkilotdagi odam o’zini nafaqat ijrochi sifatida namoyon qiladi, balki uning faoliyatini tashkil etish, ish sharoitlari va harakatlarining samaradorligiga qiziqish bildiradi. Bu shuni ko’rsatadiki, xodim o’z tashkilotida yuz beradigan va uning faoliyati bilan bog’liq bo’lgan, lekin u bajaradigan funktsiyalardan tashqarida bo’lgan turli jarayonlarda ishtirok etishga qiziqish bildiradi.
Aslida, bu shunday ko’rinadi: agar xodim tashkilot ichidagi turli tadbirlarda faol ishtirok etsa va bundan qoniqish olsa, u yaxshi, sifatli va samaraliroq ishlaydi. Agar xodimga tashkilotdagi faoliyati bilan bog’liq masalalarda qaror qabul qilishga ruxsat berilsa, bu uning vazifalarini yaxshiroq bajarishga undaydi. Shuningdek, bu xodimning tashkilot hayotidagi hissasi ancha katta bo’lishiga yordam beradi, chunki uning imkoniyatlaridan maksimal darajada foydalaniladi.
Inson ehtiyojlarini o’rganish va tahlil qilishning yana bir muhim yo’nalishi – bu xodimning o’ziga xos rasmiga asoslangan nazariyalar.