Фаолият фалсафаси (праксиология)

Idrok tarkibiga tafakkur va nutq faoliyati kiradi. 
Agar idrok-qilinayotgan narsa yoki hodisa biz uchun 
yangi notanish bo'lsa, darrov fikr yuritish faoliyati 
boshlanadi va "bu nima", 

"buning nomi nima " degan savol tug'iladi. 
Shuningdek, har bir idrok hukm shaklida 
ifodalanadi. Ya'ni narsa yoki hodisaga nom beriladi, 
uni so'z bilan aytiladi mavjud tushuncha doirasiga 
kiritadi. Masalan: "bu gul", bu mashina, "bu kitob"
va boshqalar, 

---

10
Idrokning turlari.

Idrok klassifikatsiyasining asosi, sezgilardagi 
kabi, idrok jarayonida ishtirok qiluvchi 
analizatorlaring har xilligidir. Idrok jarayonida 
qancha analizatorning yetakchilik qilishiga 
ko‘ra ko‘rish, eshitish, tuyush, kinestizik, hid 
bilish va ta’m bilish idroklari farqlanadi.

Idrokning sof holatdagi turlari ham uchraydi. 
Odatda ular birlashib ketgan. Bundag tashqari 
materiyaning yashash shakllariga ko‘ra ham 
idrok turlari, fazoni, vaqtni, harakatni idrok 
qilish aniqlanadi. 

---

11
Idrokning quyidagi turlarga ajratiladi:

1. Fazoni idrok qilish.

2. Vaktni idrok qilish.

3. Harakatni idrok qilish.

Fazoni idrok qilish undagi narsalarning shaklini hajmini 
va o'zaro munosabatlarini aks ettirishdir. Demak, 
fazodagi narsalar uch o'lchovda idrok qilinadi, 
narsalarning shakli: uch burchakli, to'rt burchakli, kub 
kvadrat doira, konus va boshqalar. Narsalarning hajmi 
katta kichik, o'rtacha, yirik mayda va boshqalar. 
Narsalarning bir-biriga va idrok qiluvchiga munosabati: 
o'ngda, chapda, yuqorida, pastda, uzokda va 
hokazo. 

---

12
Idrokning murakkabligi

Sezgilar oddiy elementar psixik jarayondir. Idrok esa 
sezgilarga qaraganda murakkab psixik jarayon 
hisoblanadi. Idrokning murakkabligi quyidagilarda 
ifodalanadi: Har bir idrok tarkibiga ayni vaqtda bir 
necha sezgi kiradi. Masalan, qovunni idrok qilish. 
Bunda quyidagi sezgilar ishtirok etadi qovunning shakli 
va rangini aks etgiruvchi ko'rish sezgisi, hidini aks 
ettiruvchi hid sezgisi, mazasinn aks ettiruvchi ta'm 
sezgisi, harakatni aks etgiruvchi teri sezgisi va 
boshqalar. Bu sezgilar taxlil yordamida ajratib olinadi 
va idrokning reseptiv tomonini tashkil etadi. Ular 
ishtirokida narsaning barcha xossalari bir butun
holda aks ettiriladi. 

Bu esa idrokning perseptiv tomonini tashkil
etadi.

---

13
. Idrok jarayoniga his-tuyg'ular ta'sir 
qiladi

Bu his-tuyg'ular idrok qilinayotgan narsa 
hodisalar tug'risida o'tmishda tug'ilgan 
taassurotlar va fikrlardan hamda ayni 
paytdagi idrok jarayonidan vujudga 
kelishi mumkin. His-tuyg'ular idrokning 
aktivlik darajasini kuchaytiradi, uning 
mazmunini jonli, erkin qiladi.

---

14
Idrok jarayonida diqqat g'oyat katta 
ahamiyatga ega

Diqqat idrokning aktivligini oshiradi va 
uning mukammal bo'lishiga xizmat qiladi. 
Diqqatsiz hech narsani idrok qilish 
mumkin emas.

Narsa-hodisalarni to'liq, va raso idrok 
qilish uchun shu narsa-hodisa ular ustida 
diqqat kuchli va barqaror turish zarur. 
Demak, o'quv materialini yaxshi qilish 
uchun o'quvchilar diqqatiga e'tibor brish 
kerak.

---

15

Idrok jarayoniga his-
tuyg'ular ta'sir qiladi. Bu 
his-tuyg'ular idrok 
qilinayotgan narsa 
hodisalar tug'risida 
o'tmishda tug'ilgan 
taassurotlar va fikrlardan 
hamda ayni paytdagi 
idrok jarayonidan 
vujudga kelishi mumkin. 
His-tuyg'ular idrokning 
aktivlik darajasini 
kuchaytiradi, uning 
mazmunini jonli, erkin 
qiladi.

---

16

Idrok jarayonida diqqat g'oyat katta ahamiyatga 
ega. Diqqat idrokning aktivligini oshiradi va uning 
mukammal bo'lishiga xizmat qiladi. Diqqatsiz
hech narsani idrok qilish mumkin emas.

Narsa-hodisalarni to'liq, va raso idrok qilish uchun 
shu narsa-hodisa ular ustida diqqat kuchli va 
barqaror turish zarur. Demak, o'quv materialini 
yaxshi qilish uchun o'quvchilar diqqatiga e'tibor 
brish kerak.