Фанваунингпайдобўлиши Ўзаросўзлашгандафансўзиникўпэшитамиз. Лекинфаннима?

бизнингонгимизданташқарида,унгабоғлиқбўлмаганҳолда«нарсаларолами»мавжуд.
Бундайнарсаларниу«нарсаўзида»дебномлайди.Билишанашу«нарсаўзида»нинг
сезгиорганларимизгатаъсиринатижасидаҳосилбўлади.Унингфикрича,сезги
органларимизгатаъсирқиладиган«нарсаўзида»нингсир-
асрорларинибилишмумкин
эмас.У«трансцентдент»хусусиятгаэга.
В.
ГумбольдтнинглингвистиктаълимотидаИ.
Кантнинганашуқарашимарказийўринни
эгаллайди.Утилнингуёкибуҳодисаларинибилиббўлмаслигиҳақидатакрор-
такрор
фикрбилдиради.Тилнинг«халқруҳи»биланалоқадорлиги,ҳаттотенглигини
таъкидлаганҳолда,буалоқадорликтушунтириббўлмайдигансирэканиникўрсатади.
И.
Кантнингфалсафатарихидагикаттахизматишундаки,уобъективоламдагинарсава
ҳодисаларниўзароалоқадорликдалигинитаъкидлайдивамазкуралоқадагиҳарбир
нарсаваҳодисаузлуксизичкиривожланишдаэканини,ривожланишичкизиддиятларга
асосланишини,ақлтабиатанзиддиятлихарактергаэга,шунингучундиалектик
зиддиятларзарурлигиникўрсатади.
И.
КантнингмазкурғоялариданилҳомланганВ.
Гумбольдттилнингсистема,тил
системаситаркибидагиҳарбираъзоэсаўзаромуносабатдаэканинивасистема
аъзолариўртасидазиддиятлимуносабатмавжудлигини,анашузиддиятҳарқандай
тараққиётнингасосиэканинибаёнқилади.ШуасосдаВ.
Гумбольдтўзининглингвистик
антиномияҳақидагитаълимотинияратди.
МашҳурнемисфайласуфиА.
Гегелнинг«Руҳфеноменологияси»асаридабаёнқилинган
мутлоқруҳҳақидагиғоясиҳамВ.
Гумбольдтгакаттатаъсирқилди.Гегелнингфикрича,
дастлаболамватафаккурайниятибўлганвабуайниятдунёнингсубстанционал(
зотий)
асосиниташкилэтган.Тафаккурфақатсубъективинсонфаолиятигинаэмас,балки
объективмоҳият,барчамавжудотнингбирламчиманбаибўлган.Тафаккурмодда,табиат
ҳолидаўзини«бегоналаштиради».«Абсолютғоя»нинголийтараққиётбосқичи«абсолют
руҳ»,яъниинсоният,инсонияттарихисаналади.

---

ГегелнингбуғояситаъсиридаВ.
Гумбольдттилнинг«халқруҳи»эканиҳақидаги
фикрларидунёгакелди.
Гегельтарихийжараёнинингдиалектикхарактеринитадқиққиларэкан,тил
тараққиётиғаалоҳидааҳамиятберади.Утилниназарийақлнингяратувчисиҳисоблайди.
Чункитилунингташқиифодасисаналади.ШубоисГегельтилтараққиётиниикки
босқичгабўлади:
1)ҳалитилиривожланмаганҳолатидабўлгандабутилдагаплашувчиэтникгуруҳлар
тараққиётнингюқорибосқичигаэришдилар;
2)жамиятвадавлатмаданийтараққиётгаэришувинатижасидаунингтиликамбағалроқ
бўлди.
ГегелнингтилтараққиётинибундайиккидавргаажратишиВ.
Гумбольдтгакаттатаъсир
этди.В.
ГумбольдтГегелнингюқоридагиғоясиасосидатилларнииккигуруҳга–
такомиллашганватакомиллашмагантилларгабўлади.Утилларнибундайиккигуруҳга
ажратишдамуайянхалқнингўзтилидаобъективборлиқниёкисубъективфаолиятни
ифодалайолишимкониятигаасосланади.Унингфикрича,барчатилларбирхил
қурилишгаэгабўлишимумкинэмас.Чункимазкуртилэгаларивауларнингяшаш
шароитибирхилэмас.Бунданташқари,турлихалқлардатилнингичкишаклибилан
моддий(
товуш)томонинисинтезлаштиришшакливадаражаситурлича.Тилларни
юқоридагикабииккигуруҳгаажратишдауларнингичкишаклибиланмоддийтомони
ўртасидагисинтезланишдаражасиасосқилиболинади.
В.
Гумбольдтнингэътирофэтишича,такомиллашмагантиллардагаплашувчихалқларда
тилнингичкишаклибиланмоддийтомониўртасидасинтезлашишдаражаситабиатан
кучсизёкимаълумҳолаттаъсиридабузилади.Тилқурилишиолийдаражада
такомиллашгантиллардаэсатилватафаккурҳаракатинингтўлиққўшилувикузатилади.