Fanning o’quv dasturi Oliy va o’rta maxsus, kasb-hunar ta`limi o’quv-uslubiy birlashmalari

I davr 1901 yilgacha, qon guruhigacha bo’lgan davr  
          a) qadimdan to 1628 y.(V. Garveygacha) 
          b) 1628-1901 y. gacha  
II davr  1901-1980 yy.  
   1 bosqich 1901-1925 yy. qon va qon urnini bosuvchi suyuqliklarni quyish (AVO) 
   2 bosqich 1925-1938 yy. Donorlik, qon qonservlash, saqlash, bemorlarga qon quyish va 
effektivligi. 
   3 bosqich 1938-1945 yy. qon qonservlash va quyishni omilashtirish, qon xizmati taraqqiyoti. 
   4 bosqich 1945-1980 yy.  Rezus faktor, fraktsiyalab qonni komponentga ajratish. 
III davr   1980-` 2005 yy.:  
 Monoklonal antitelalar (eritrotsitlar, leykotsitlar va b.). 
HLA bo’yicha aniqlash. 
 PSR xizmatga kiritish. Autodonorstvo, autogemotransfuziya.  
Xizmatda komp'yuterizatsiya va b. 
IV davr XX asrning 90y.- 2015 yy. 
a) Gemokomponent terapiyadan preparat terapiyaga o’tish bosqichi  
b) Biotexnologiya va geminjeneriya yutuklari asosida preparat va komponent terapiya  
  
 IMMUNOLOGIYa 
Qon guruhi nasldan naslga gomozigot va geterozigot ko’rinishida beriladi. 
Antigenlar 3-4 oylik homilada bilinadi, maksimum ko’rinishi 16 yoshda bo’ladi.  
Antitelalar chaqaloqda aniqlanmasligi mumkin. Bo’lsa ham kam titrda (1:1, 1:2, ba`zan 1:4) 
aniqlanadi.  
Antitelalar maksimumi 5-10 yoshda bo’ladi. 
 Izogemagglyutinatsiya bir xil antigen va antitelalar uchrashganda yuz beradi. 
Antitelalar qariyalarda kamayadi. 

---

48 
 
 1980 y. qon quyish Xalkaro jamiyati terminologiya ishchi yio’ilishi 270 eritrotsit antigenini 
ruyxatga olgan: 
1. qon guruhi tizimi (26 tizim).   
2. qon guruhi kollektsiyasi (5 antigen kollektsiyasi).  
3. Kam uchraydigan antigenlar (37 antigen), 1% aholida uchraydi. 
4. Tez uchraydigan antigenlar(14 antigen), 90% ao’olida uchraydi.  
Antigenlar tarqalishida regional va millat ta`siri mavjud. AKSHda asosan O(1) uchraydi.  
    Oq tanlilarda D antigeni 15g`40%, Yaponiya va Xitoyda 1%. 
  
         Qon guruhi nasliy faktorlari: 
Eritrotsitlarda (antigeng`antitelo reaktsiyasi bilan aniqlanadi).   
Eritrotsitlarda fermentlar ko’rinishida.  
Leykotsit va trombotsit antigenlari. 
 qon zardobi faktorlari  
          Antigenlar ximik tizimi: 
  glikoproteidlar (ABO, Lewis, R) 
proteinlar (Rhesus, MNS)  
glikoproteinlar (HLA)  
  
Inson qon guruhlarini immunogematologiya (izoserologiya) fani  o’rganadi. 
qon guruhini aniqlash izogemagglyutinatsiya reaktsiyasiga asoslanadi.  Izogemagglyutinatsiya bir 
xil antigen va antitelalar uchrashganda yuz beradi.    
qon guruhini aniqlash serologik formulani topish bilan olib boriladi. 
  
Maxsus standart tekshirish usullari bilan eritrotsit membranasida antigenlar va plazmada antitelalar 
aniqlanadi. Eritrotsitlar antigenini aniqlash uchun maxsus standart antitelalar bilan aniqlanadi. 
Antitelalarni aniqlash esa standart eritrotsit antigenlari bilan aniqlanadi. 
Hamma tekshirish usullari bir nomli antigen va antitelalarning uchrashi oo’ibatida sodir bo’ladigan 
agglyutinatsiya reaktsiyasiga asoslanadi.  
  
Qon serologik formulalari: 
I guruh   O   (I)  
II guruh   A (II) 
III guruh  B (III) 
IV guruh   AVo (IV) 
          oqo’shimcha: 1. A1 (II ) va A2 (II );       
                              2.  A1Bo (IV) va A2Bo (IV) 
      Agglyutinogen (antigen)  o’ususiyatlari: 
" Antigen polipeptid, ma`lum mio’dordagi aminokislotalar tizimidan tashkil topadi. 
" Kislota va isho’or antigenni parchaladi. 
" Eritrotsit distillangan suvda parchalanganda antigen o’z o’ususiyatini sao’lab koladi. 
" Antigen termostabil, o’aynatganda o’z o’ususiyatini sao’lab koladi. 
" Eritrotsit o’uritilganda antigen xususiyatini birnecha oygacha sao’lab koladi. 
Muzlatilganda ko’p yil sao’lanadi  
Eritrotsit membranasidagi antigen spetsifik determinantga ega: 
       A antigenda g` Ng`atsetilgalaktozamin  
        V antigenda g` galaktoza 
        Membranada A determinant 10 mln. gacha,  
           B- 5500 gacha bo’ladi  

---

49 
 
Agglyutininlar (antitelalar) xususiyatlari 
  Bu immunoglobulinlardir. Nasldan naslga beriladi. Maxsus  antigen bilan bog’lanadi. 
 IgM, 
 IgM, IgG  va IgA.  
- H56g`60o S yukori isitilganda antitelalar (AT) parchalanadi. 
-Liofilizatsiya o’ilib o’uritilganda 5 yil va undan ortio’ sao’lanadi. 
- Muzlatilib eritilganda parchalanmaydi. 
-Bor kgislota, timol, fenol, xloroform, efir, xloretil ta`sirida AT parchalanmaydi. 
- AT antigenlar determinanti bilan boglanadi. 
      AT 2 xil bo’ladi: a) tabbiiy g` nasliy beriladi  
                                     b) orttirilgan, inson xayotida. 
-AT antigenni boo’laydigan va qonstant o’ismdan iborat 
-ATlarning issio’da va sovuo’da aktivlashishi faro’lanadi. 
-ATlar to’lio’ va noto’lio’ bo’ladi. 
- Antigen va antitelo reaktsiyasi 2 bosqichda utadi: 
     Birinchi bosqich- atitela maxsus o’ismi antigen determinantini topadi va u bilan birlashadi. 
    Ikkinchi bosqichi - serologik agglyutinatsiya reaktsiyasи. 
-Aglyutinatsiya reaktsiyasiga rN, tuz eritmalari, temperatura ta`sir etadi. 
-Reaktsiyada AT titri ao’amiyatli. Normada 1:4 va 1:64 (urtacha 1:16 va 1:32) bo’ladi. 
Anti -A,  va -B antitelalar xavfli miqdori  
     o’uyidagi mio’dorlarini e`tiborga olish kerak: 
   1:16g`1:64  va > 100 IgM da anti-A,  
     Anti-B    256-400 IgG da 
Titrlar maxsus tekshirish usullari bilan aniqlanadi.  
Qon xizmatidagi asosiy maksad   gemotransfuzion terapiyadagi sifat va xavfsizlikni ta`minlashdir.  
Qon va uning komponentlarini tayyorlashda safat va xavfsizlikni ta`minlash birg`biri bilan 
chambarchaс boglik vazifadir.  
Transfuziologiya  g` organik va noorganik transfuzion moddalarni  organizmga parenteral yo’li 
bilan yuborib , qon tizimi morfologik  tarkibiga va uning fiziologik xususiyatiga, shuningdek 
o’ujayralardan  tasho’i  suyuo’liklarga mao’sadli ta`sir etib organizm funktsiyasiini  bosho’arishni  
o’rgatadi gan fandir.    
  
Transfuziologiya tibbiyot bo’limi bo’lib,  qon tizimiga moddalar va transfuziologik davolash 
usullari ta`siri yordamida organizm gomeostazini bosho’arishni o’rgatadi 
Transfuziologik yordam  g` tashkiliy, profilaktik,  diagnostik va davolash  tadbirlarini o’z ichiga 
oladi: 
  ekstrag` va intrakorporal (tomir ichi)  usullar  bilan qonga ta`sir etish (gemaferez, 
gemodializ, ul'trofil'tratsiya, fotomodifikatsiya,  nurlanish va b.); 
  donor qon komponentlarini tayyorlash, tekshirish, xujjatlashtirish,  saqlash va o’o’llash;  
  transfuziologik yordam (transfuziong`infuzion)  g` tomirga parenteral yuborilgan (venaga, 
arterial tomirga, limafa tomirga) organik va noorganik dori moddalar, donor qoni, uning 
komponentlari va preparatlari, qon o’rnini bosuvchi suyuo’liklar, autoqon va b.; 
   bemorni transfuziong`infuzion moddalar bilan davolash jarayonida qonga ekstrag` va 
intrakorporal usullar yordamida ta`sir etib, xavfsizligini va effektivligini o’rganish tizimidan 
iborat. 
Transfuziologiya amaliyotida ikki muo’im vazifa o’al etiladi:  
o 
g` qon tizimiga mao’sadli ta`sir ko’rsatib (gemostazni, o’ujayra  va plazma tizimini,  
kislotag`isho’or tengligini, agregatsiyani, immunitetni,  suvg`elektrolit tizimni, 
oo’silni, lipid va uglevod almashinuvini va b.),  bosho’a organizm suyuo’larini 
(limfa, oro’a miya suyuo’ligi va astsitik suyuo’lik va b.), ular oro’ali butun organizm 

---

50 
 
funktsiyalarini bosho’aradigan usullarni va tavsiyanomalarni yaratish va amaliyotda 
o’o’llash;  
  g` qon xizmati va transfuziologik yordamni tashkil etish va takomillashtirish.  
  qon xizmati g` transfuzion tibbiyot soo’asi bo’lib, u donor qonini olish, tekshirish, o’ayta 
ishlab chio’ish (o’он komponentlari, preparatlari va reagentlari), saqlash va amaliyotda 
o’o’llashni o’rganadi va amalga oshiradi.   
  Amaliy transfuziologiya g` transfuzion tibbiyot soo’asi bo’lib, u amaliyotda donor qoni, 
uning komponentlari, preparatlari va reagentlarini olishni tashkil etadi va amalga oshiradi 
  Amaliy transfuziologiyaning asosiy vazifalari:   
  o’      donor qonidan qon preparatlarini yaratish bo’yicha aktual va nazariy muammolarini 
o’al etish;  
  o’      transfuzion moddalarni amaliyotda ishlab chio’ishga zarur bo’lgan  texnologik 
o’ujjatlarni tayyorlash;  
  o’      transfuzion moddalarni ishlab chio’ishdagi va saqlashdagi nazorat usullarini yaratish; 
      qon xizmati, klinik transfuziologiya va transfuzion immunologiya uchun lozim bo’ladigan 
apparatlar va jio’ozlarni tayyorlash; 
     transfuzion gemopreparatlarni zamonaviy geninjenerlik va biotexnologik  usullari 
yordamida  amaliyotda ishlab chio’ish va o’o’llash.  
Klinik transfuziologiya -  transfuzion tibbiyot sohasi bo’lib, u bemordagi patologik jarayonlarda 
transfuziologik gemokorrektsiya yordamida uning organizmidagi gomeostazni boshqarishni 
o’rgatadi 
    Klinik transfuziologiyaning asosiy vazifalari: 
       Transfuzion moddalarning ko’rsatmalarini va unga o’arshi ko’rsatmalarni aniqlash; 
  Turli xil patologik o’olatlarda moddalarning o’abul o’ilish usullarini va transfuzion terapiya 
o’tkazish taktikasini aniqlash; 
   transfuzion terapiyani amalga oshirish uchun texnik ashyolarni va tibbiy asboblarni qllash 
talablarini ishlab chiqish;  
  gemoterapiyani effektiv qo’llash muammolarini o’rganish; 
  gemokorrektsiyaning transfuzion usullarini ishlab chio’ish va amaliyotda o’o’llash; 
  klinikada autodonorlikni, qonning reinfuziya usullarini va gemodilyutsiyani amalga oshirish 
uchун agitatsiya (tashvio’ot) va propaganda (taro’ibot) o’tkazish; 
  postransfuzion asoratlarning profilaktikasi va davosi; 
  klinik tibbiyot amaliyotida zamonaviy transfuzion moddalarni qo’llash talablarini ishlab 
chiqish.