Fanning mohiyati

16. Frеnsis Bekon ilmiy bilish mеtodlari haqida.
Kogerent nazariyaga muvofiq «dalil» - bu biluvchi sub’ektning haqiqiy deb tan olgan narsalaridir. Bunda sub’ektning mavjud bo‘lgan ishonchlari sistemasi (birgalikdagi) ichki kelishilgan sistema, deb qaraladi. F.Bekon o‘z bilish nazariyasida empirik dalilarning ahamiyatini ulug‘laydi. Uning fikricha, “Sof empirik olim chumoliga o‘xshab faqat dalillarni yig‘ishi va ular bilan kifoyalanadi, sof ratsionalist, nazariyotchi esa, aksincha, dalillarga e’tibor bermay, o‘rgimchakka o‘xshab o‘z-o‘zidan nazariy to‘r to‘qiydi, biroq haqiqiy olim asalariga o‘xshab har xil gullardan material yig‘adi va ularni o‘z ixtiyoriga ko‘ra tasarruf etadi”. Bunda mazkur dalillar yordamida nazariyaga aniqlik kiritish yoki aksincha, uni eskirgan va o‘z ahamiyatini yo‘qotgan deb topish talab etiladi. Ayni shu ma’noda, ilmiy dalil empirik bilishning natijasi hisoblanadi. Biroq dalillar nazariyani belgilamaydi, balki nazariya o‘zining anglab yetilgan tajribasiga kirishi mumkin bo‘lgan u yoki bu dalillarni tanlaydi. Fanni olimlar hamjamiyati rivojlantiradi. Shu sababli fan muayyan
ijtimoiy va kasbiy tashkilotga, rivojlangan kommunikatsiyalar tizimiga
ega bo‘ladi. Frensis Bekon o‘z davrida shunday deb qayd etgan edi:
«Fanning takomillashuvini biron-bir odamning qobiliyati yoki
uddaburonligidan emas, balki bir-birining o'rniga keluvchi ko'plab
avlodlaming izchil faoliyatidan kutish lozim». Olim - doim u yoki bu
ijtimoiy-madaniy muhit vakili. Mavjud ilmiy-ijodiy imkoniyatlarga
butun ijtimoiy-madaniy may donning ta’siri fan preparatining «soflik»
darajasini ko‘rsatadi.Fan asoschilaridan biri Frensis Bekon XV-XVII asrlarda fandagi
«buyuk differensiya»ni birinchilardan bo‘lib aniqladi. Uning fikricha,
bilim ilgari yagona boigan (uni falsafa yoki ma’naviy yuksalish deb ham
atash mumkin) va hozirgi zamon atamashunosligidagi dastlabki fan -
iqtisodiy va shu kabi boshqa sabablarga ko4ra, obyektiv ravishda ikki katta
mustaqil bo4lak -falsafa va fanga bo'linadi. Shuning ko‘ra «falsafa» va
«fan» atamalari uriing ta’limotida sinonim emasdir. F.Bekon falsafaning
rolini inkor qilmagani holda «fan»ning mavqeini tiklashga harakat qilib,
uning paydo boMishini bir butunlikdagi uchlik; deb hisoblaydi (maxsus
bilimlar tizimi, uning doimiy yangilanishi, ijtimoiy institut va ma’naviy
ishlab chiqarish shakli).